A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

3.4.3. Akkreditivlar bilan hisob-kitoblar
Hisob-kitoblaming akkreditiv shaklida mijozning (tolovchining) 
topshiriglga k o la mablagiami oluvchi foydasiga toiovni amalga 
oshirish uchun mablag‘ m alum muddatga deponentlanadi.
Akkreditiv qoplangan va qoplanmagan turlarga bo ‘linadi.
Qoplangan akkreditivda sotib oluvchi shartnomada kolsatilgan 
mablag‘ni mijozning bankida ochilgan 22602 - «Mijozlaming 
akkreditivlar bo’yicha depozitlari» hisobvaraglda deponentlanadi.
Qoplanmagan akkreditivda esa sotib oluvchi shartnomada 
ko‘rsatilgan summani o‘zining hisobvaragldan alohida hisobvaraqqa 
deponentlamaydi, balki mijozning banki uning hisobvaraglda mablag4 
boimagan taqdirda to io v kafolatini oladi.
Qoplangan va qoplanmagan akkreditivlar chaqirib olinadigan yoki 
chaqirib olinmaydigan boiishi mumkin. Uning matnida ushbu belgi 
mavjud boimagan holda, akkreditiv chaqirib olinadigan hisoblanadi.
Chaqirib olinadigan akkreditiv bank - emitent tomonidan 
mablagiami oluvchi bilan oldindan xabardor qilmagan holda, 
o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. Akkreditivni chaqirib olish 
bank - emitent zimmasiga mablagiami oluvchi oldida biron - bir 
majburiyat yuklamaydi. Tolovchi chaqirib olinadigan akkreditivning
66

---

shartlarini o‘zgartirish yoki bekor qilinishi to'g'risidagi barcha 
ko‘rsatmalarni mablagiar oluvchiga, faqat bank - emitent orqali berishi 
mumkin, ushbu bank mablagiami oluvchining banki (ijrochi bank)ni, u 
esa - mablag‘ oluvchini xabardor qiladi.
Agar 
ijrochi 
bank 
operatsiyalami 
bajarish 
paytigacha 
akkreditivning shartlari o‘zgartirilganligi yoki u bekor qilinganligi 
haqida bildirishnoma olmagan boisa, u chaqirib olinadigan akkreditiv 
bo‘yicha toiovni yoki boshqa operatsiyalami amalga oshirishi mumkin.
Mablag‘ oluvchining roziligisiz, uning foydasiga ochilgan chaqirib 
olinmaydigan akkreditiv, o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin 
emas.
Ijrochi bank, bank - emitent bilan shartnoma asosida chaqirib 
olinmaydigan akkreditivni tasdiqlashi mumkin. Bunday holda, chaqirib 
olinmaydigan akkreditiv tasdiqlangan akkreditiv boiadi.
Tasdiqlangan akkreditiv bolganda, ijrochi bank, bank -
emitentning akkreditiv shartlariga muvofiq, toiovni amalga oshirish 
majburiyatlari 
bo‘yicha 
o‘z 
zimmasiga 
qo‘shimcha 
ravishda 
majburiyatlar oladi.
Tasdiqlangan akkreditiv ijrochi bankning roziligisiz o‘zgartirilishi 
yoki bekor qilinishi mumkin emas.
Akkreditiv bilan hisob-kitoblaming ijobiy jihati shundaki, korxona 
jo ‘natgan tovar va ko‘rsatgan xizmatlari uchun toiov kafolatlanadi. Shu 
bilan birga aytish lozimki, akkreditiv bilan hisob-kitoblarda mol sotib 
oluvchi korxonaning mablagiari ma’lum muddatga o‘z ixtiyoridan 
chiqib ketadi.
Akkreditivlar bilan hisob-kitoblar tartibini ikkita bank bolim i 
misolida quyidagi chizmada ko‘rib chiqamiz.
Barcha hisob-kitoblarda bolgani singari, dastlab sotuvchi -
akkreditiv bo‘yicha mablag‘ oluvchi va sotib oluvchi - akkreditivga 
ariza beruvchi o‘rtasida shartnoma tuziladi (1), sotib oluvchi 
shartnomada ko‘rsatilgan summani sotuvchining hisobiga deponentlash 
uchun akkreditivga arizani bankka taqdim etadi (2), bank emmitent, o‘z 
navbatida, akkreditiga arizada ko‘rsatilgan summani sotuvchining 
hisobiga o‘tkazish maqsadida elektron arizani bosh bankka jo ‘natadi (3), 
bosh bankda Koson bolim i vakillik hisobidagi mablag‘ Oqtosh bolim i 
vakillik hisobvarag‘iga o'tkaziladi va bu haqda elektron akkretivga 
arizani bank boiimiga jo ‘natadi (4), sotuvchining banki shartnomada 
ko‘rsatilgan akkreditiv summa uning hisobiga deponentlanganini xabar
67

---

qiladi (5), sotuvchi, o‘z navbatida, tegishli tovarlami sotib oluvchiga 
jo ‘natadi yoki xizmatlami ko‘rsatadi 
(6), 
sotuvchi tovarlami 
jo ‘natganligi yoki xizmatlar ko‘rsatganligini tasdiqlovchi hujjatlami 
bankka taqdim etadi (7), bank, o‘z navbatida, deponentlangan summani 
uning hisobiga o‘tkazadi.