Texnik ijodkorligning o'ziga xos xususiyatlari

TEXNIK IJODKORLIGNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Reja:
1.TExnik ijodkorlikning tarixi
2.O’ziga xos xususiyatlari
3.TExnik ijodkorlik

Qadimgi zamonlardan to hozirgi kunlargacha kishilar o‘rtasidagi grafik muloqot eng oddiy va qulay aloqa vositasi sifatida qollanilib kelinmoqda. Bekorga ―yuz marta eshitgandan bir marta korgan afzal deb aytishmaydi. ―Bitta rasm mingta sozning ornini bosadi deb hisoblanishi ham asoslidir.

Kishilar atrofidagi buyumlarning rasmini solishni yozishni orga-nishdan avval ozlashtirib olganlar. Ibtidoiy rassomlar qoyatoshlarda, gorlarning devorlarida, mamont tishlari, daraxt postlogi, loy kabi koplagan materiallarda hayvonlar, ov sahnalari, turmush va insonlar hayoti lavhalaridan manzaralarni tasvirlaganlar (1-shakl). Bunday qadimiy rasmlar Er sharining barcha qitalarida, jumladan O‘zbekistonda ham uning janubidagi Zarautsoy, Samarqand atrofidagi Ilonsoy va Oqsoy, Fargonadagi Suratsoy kabi joylarda saqlanib qolgan.

1- shakl. O‘zbekiston hududidagi Zarautsoy qoyatoshiga ishlangan ov manzarasi

Qadimgi rassomlar sodda qo‘lbola asboblar: toshdan tayyorlangan keskich, hayvonlarning otkir suyaklari, jundan tayyorlangan qattiq moyqalamlar va hattoki ayrim hollarda ozlarining barmoq va qol panjalaridan foyda-lanib rasm solganlar. Vaqt otishi bilan qadimgi rassomlarning asboblar toplami takomillashib, koproq turli-tuman bola boshlagan.

Murakkab bolmagan rasm solish boyicha ajoyib ko‘nikmalar qadimgi odamga yozuvni yaratishga imkoniyat yaratdi. Dastlabki yozma hujjatlar-hikoyalar manzarali – piktografik va ieroglifik shaklda bo‘lgan. 2 – shaklda qadimgi rassom tomonidan hayvon suyagiga kartinalar shaklida oyib ―yozilgan hikoyaga misol keltirilgan. Bunday yozuv mazmunini tushunib olish juda oson: hikoyachi eshkak bilan qayiqqa otirib tyulen oviga jonaydi va oljani ikkinchi ovchi bilan birgalikda otoviga olib keladi.

2. 
   – shakl.Ibtidoiy ovchining piktografik «kartinali» xat-hikoyasi
   

2. 
   – shaklda qadimgi Misr ierogliflarining belgi-kartinkalari korsatilgan. Ular hozirgacha ham ozlarining ajoyib tushunarlilik xossalari hamda tasvirlanayotgan obekt bilan tasviriy-ramziy oxshash- ligini yoqotmaganlar.
   

Quvonch kuylamoq kormoq yiglamoq quruvchi ilon harakat kuch 3 – shakl.Misr ierogliflarining qadimgi belgi kartinkalari

Uzoq otmishda ham kishilar oz turar-joylarini oziga xos ―reja-chizmalar boyicha qurishni bilganlar. Ularniqurilishrejalashtirilganerningozidatogridan-togribajarganlar (4-shakl).

4-shakl.
Qurilishtexnikasiningrivojlanishibilanqadimgiarxitektor, quruvchi, rassom, olimvahattotlarchizgich, maxsustayoqcha, temirkeskichvasirkul, pero, qalamvashungaoxshashasboblarniyaratibulardanfoydalanaboshlaganlar. Qattiqmateriallardatasvirtirnashyokikesish (oyish) usulibilan, yumshoqmateriallardaesachizishyokibosishyordamidabajarilgan.
TasvirlarnitushirishuchunvataniMisrbolganpapirusdebnomlanganmaterialnitayyorlabboshlaganlar. IIasrdaXitoydaqogozkashfqilingan. VIIasrdaarablarxitoyliklardanqogoztayyorlashusullariniorganibolganlar. QogoztayyorlashMarkaziyOsiyodadastlabSamarqanddayolgaqoyilganbolib, Samarqandqogozijudauzoqyillarnihoyatdaqadrlanibkelgan. OrtaasrlardaBuyukipakyoliorqaliSamarqandqogoziEvropagahametibkelganvauXI-XIIasrgakelibEvropadatarqalaboshlagan. Samarqandqogozi 3 turdatayyorlanganbolib, uningbirinchiturifaqatipaktolasidantayyorlanib, judasifatliqimmatbahoqogozgisoblangan. 2-turdagiqogozlarningsifatihamyuqoribolib, yarimshoyidantayyorlanganva 3-turqogozlarimahalliyaholigahamdachetgachiqarishgamoljallanib, paxtatolalaridantayyorlangan. Nihoyatdaqimmatbolganmateriallar – papirusvapergamentlarornigaXVasrdankiribkelganqogoz, barchamoddiytasvirvositalariortasidaasosiyoringachiqiboldi.
EramizdankopasrlaravvalhamAssiriyavaVavilondashaharlarningrejalarinituzishnibilganlar. AfsuskiQadimgiMisr, GretsiyavaRimdabunyodqilinganibodatxonavasaroylarnitiklashuchuntayyorlangangrafikhujjatlarbizgachaetibkelmagan. Bizgachaetibkelganchizmalaraksariyatxollardarejadebnomlanadiganbittatasvirdaniborat. Vaqtotishibilanrejagabuyumningolddankorinishitasviriniqoshibboshlaganlar.
BizgachazamonaviychizmalargaoxshashbolganXVasrdabajarilgantasvirlaretibkelgan. Ularningkopchiligibuyukitalyanolimi, muhandisivarassomiLeonardodaVinchi (1452-1519) tomonidanbajarilgan.
HozirgiOzbekistonhududidahamqadimdangeografikkartalar, shaharlarningrejalari, eruchastkalariningtasvirlari, mudofaainshootlarivaboshqaturlixilchizmavatasvirlarniustalikbilanbajarishgan (5-shakl).

5-shakl. Xonaqo rejasining qayta tiklangan chizmasi.
Buxorolik usta tomonidan XVI asrda bajarilgan.

Grafika taraqqiyotini tahlil qilib undagi grafik tasvirlarning badiiy, texnik, ilmiy va boshqa koplagan sohalarga ajralish vaqti va joyini aniqlash qiyin. Badiiy grafika insonning ruhiy tasirchanligiga asoslanadigan bolsa, texnik grafika kopincha moddiy buyumlarni loyihalash va tayyorlash jarayonida qollaniladi, ilmiy va ish yuritish grafikasi malum jarayon, hodisa, vaziyatlarni tadqiq qilishga komaklashadi.

tomonidan bolgusi TU-16 dvigatelining eng mahsulot asosiy olchamlarini qulay joylashuvini izlash jarayonida baja- aniqlash bosqichlarida qollani- rilgan texnik rasm – nabroskalar. lishiga misol

Mahsulot tayyorlashning loyihalash va konstruksiyalash bosqichlarida qollaniladigan grafik tasvir turlari loyihalash grafikasiga kiradi. Uning obektilariga sanoat, arxitektura va qurilish, dizayn, bezash, amaliy-bezak sanati kabi ixtiyoriy sohalarning xilma- xil mahsulotlari bolishi mumkin.

Bazi hollarda loyihalash grafikasining yakuniy obektlari faqatgina moddiy mahsulotlar (metall, yogoch, keramika va h.k.) bolib qolmasdan, har xil xususiy logotiplar, tovar belgilari, ramzlar, reklamalarning grafik qismi kabilar ham bolishi mumkin. Bunday grafika grafik dizayn (dizayn-grafika) deb ataladi.
Malumki, oquvchilar 8-sinfda chizmachilik darslarini organishga kirishgunlarigacha ham maktabdagi texnologiya, geometriya, matematika, geografiya, biologiya kabi kopchilik darslarda turli xil grafik tasvirlar bajaradilar. Texnologiya darslarida mahsulot tayyorlashning texnologik xaritasi chizma shaklida bajariladi. Lekin ushbu grafik tasvirlar hamda chizmalarni bajarishda ular koproq ―tasvirga oxshatish ga harakat qiladilar. Bu fanlarda chizmalarni bajarishga qatiy talablar ham qoyilmaydi. Oquvchilar tasvirlarni bajarishda asosan qalam, chizgich (ayrim hollarda uchburchakliklar), ochirgich hamda har xil sirkullardan foydalanadilar. Ularda chizmachilik asboblari, ularni ishga tayyorlash hamda chizma asboblaridan ratsional foydalanish va chizma bajarish texnikasi haqidagi tushunchalar aksariyat hollarda shakllanmagan boladi. SHunig uchun ham ushbu malumotlarni oquvchilarga orgatish, ularda chizma bajarish texnikalarini togri shakllantirilishi katta ahamiyatga ega. CHunki, bularning barchasi birinchidan grafik madaniyatning asosi bolsa, ikkinchidan oquvchilar chizma asboblarini ishga togri tayyorlashni va chizma bajarish texnikalarini bilmasalar ularni sifatli va savodli chizma bajarishga orgatishning ozi muammo bolib qoladi. Bular boyicha malumotlar chizmachilik darsligining sozboshi, chizmachilik kursiga kirish, geometrik yasashlar, turli xil chiziqlar chizish mavzularida keltirib otilgan.
Texnologiya fani oqituvchisi texnologiya mashgulotlarida ham, jumladan texnik ijodkorlik mashgulotlarida ham dastlabki mashgulotlardan boshlab oquvchilarni grafik tasvirlarni savodli bajarishga orgatishga harakat qilishi kerak. CHunki texnik ijodkorlik jarayonining ozi aksariyat hollarda bevosita chizma va grafik tasvirlar bajarish bilan bogliq boladi.
CHizmalarning sifatli bajarilishi chizmakashning mahorati bilan bir qatorda chizmachilik buyumlari, jihozlari va asboblarining togri tanlanishi va ishga tayyorlanishiga ham bogliq. Oquvchilarni chizmachilikning xalq xojaligi, turmushda va amaliy ahamiyati bilan tanishtirishda chizma bajarish jarayoni va undagi zamonaviy ozgarishlar bilan kengroq tanishtirishning ahamiyati katta. Bunda ular chizmalar faqat mavhum detallar chizmasi bilan ish korish emas, uning turmushning hamma sohalariga keng kirib borganligi, zamonaviy kompyuter grafikasi bilan bir qatorda qolda chizma bajarishning ahamiyati va uning qollanilish sohalari haqidag tasavvurlari kengayadi, chizmalarni togri bajarishga harakat qiladilar.
Oquvchilarning grafik savodxonligi va grafik madaniyatini togri shakllantirish chizmachilik fani oqituvchisining bevosita vazifasiga hisoblanadi.
Lekin texnologiya va texnik ijodkorlik fani oqituvchisi oquvchilarning chizmalarni togri bajarishlarini nazorat qilib borishi, chizma bajarishda qopol xatolarga yol qoymasliklariga harakat qilishi kerak. Oqituvchi grafik tasvirlar bajariladigan dastlabki mashgulotlarda oquvchilarni asosiy chizma asboblari bilan tanishtirib, ulardan togri foydalanish tartiblarini tushuntirishi kerak. Bu bilan oquvchilar chizmalarni nisbatan tez va sifatli bajarishni organadilar.
O’quvchilarga chizmachilik buyumlari, asboblari va jihozlari haqida malumot berganda ularning har birining yaqqol tasviri va ozini korsatib, ulardan foydalanish tartiblari haqidagi qisqacha malumotlarni berib borish kerak. Quyida shu yonalishdagi malumotlarni keltiramiz.