A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

qisqa va uzoq muddatlarga
guruhlanadi.
Qisqa muddatli kreditlar bir yilgacha muddatga berilib, korxona 
aylanma kapitalining harakatini 
ta’minlash, joriy hisob-kitoblami 
amalga oshirish, 
to io v
qobiliyatini 
mustahkamlash moliyaviy 
faoliyatining barqarorligini ta’minlash kabi masalalarga yo‘naltiriladi. 
Qisqa muddatli kredit korxona va tashkilotlaming aylanma kapitalini 
shakllantirishning ideal manbasi boiib hisoblanadi.
Uzoq muddatli kreditlar korxona asosiy kapitali harakatim 
ta’minlashga yo‘naltiradi. Xususan, korxonada amalga oshirilayotgan 
qurilish va faoliyat yuritayotgan tashkilotiaming rekonstruksiya qilish, 
yangi texnologiyalami joriy etish va ishlab chiqarish jarayonlarini 
takomillashtirish bilan bogiiq sohalarga sarflanadi. Qisqa muddatli 
kreditlar bir kundan bir yilgacha, uzoq muddatlilari esa bir yil va undan 
yuqori muddatiarga beriladi.
Bank kreditining asosiy turlaridan biri banklararo kredit 
hisoblanadi, ushbu kreditni banklar bir - biriga berishadi. Banklararo 
kreditlar bankning vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiaridan samarali 
foydalanish, o‘zaro likvidlikni ta’minlash maqsadida beriladi. Banklar 
vaqtinchalik bo‘sh turgan yoki yuqori daromadlarga qo‘yilma sifatida 
yo‘naltirilayotgan mablagiarini banklararo bozorga taklif etadi.
Xalqaro bank amaliyotida banklararo kredit qisqa muddatli 
xarajatlarga ega boiib, bir necha soatdan, bir necha oygacha berilishi 
mumkin. 0 ‘zaro bitimlar telefon yoki faks orqali tuzilib, so‘ngra 
tasdiqlovchi hujjatlar bilan ta’minlanishi ham mumkin.
169

---

Iste’m ol (ipoteka) krediti
asosan aholiga yashashi uchun zarur 
boigan 
buyumlaxni (uy, mashina, televizor, muzlatkich, mebel va 
boshqalar) olishga beriladi. Iste’mol krediti pul va tovar ko‘rinishida 
boiishi mumkin. Pul ko‘rinishidagi iste’mol krediti bank muassasalari 
tomonidan jismoniy shaxslar bilan tuzilgan shartnomalar asosida savdo 
tashkilotlarining hisobiga o‘tkazib beriladi.
0 ‘zbekistonda keyingi yillarda iste’mol krediti hisoblangan 
ipoteka krediti juda tez sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Ipoteka 
krediti iqtisodiyotning markazlashgan tuzumi sharoitida mavjud 
boimagan. Bu holat o‘sha davrda nashrdan chiqqan lug‘atlarda ham 
e’tirof etilgan. Xususan, 1988-yilda mamlakatimizda nashrdan chiqqan 
0 ‘zbekiston Sovet Ensiklopediyasida ipotekaga «Ipoteka (yun), uzoq 
muddatli kredit olish uchun ko‘chmas mulk (yer, imoratlar)ni garovga 
qo‘yish. Sotsialistik mamlakatlarda yo‘q.»52, deb ta’rif etilgan. Agar 
ushbu ta’rifhing «sotsialistik mamlakatlarda yo‘q» degan jumlasiga 
e’tibor qaratadigan bolsak, haqiqatda ham markazdan rejalashtirish 
tuzumi sharoitida ushbu kredit turining amal qilmaganligining guvohi 
bolishimiz mumkin.
Shuningdek, 1984-yilda Moskva shahrida nashrdan chiqqan 
moliya - kredit lug‘atida ipotekaga berilgan ta’rif ham buni tasdiqlaydi, 
unda «Ipoteka - (grekcha hypotheke so‘zidan olingan bo iib - garov, 
zaklad) ssuda olish maqsadida turli shakldagi ko‘chmas mulklaming 
(asosan yer va qurilish binosi) garovidir. Qarzdoming tolovga 
layoqatsizligi sharoitida kreditlaming talabi garovga qo'vilgan mulkni 
sotish 
evaziga 
qondiriladi. 
SSSR 
va 
boshqa mamlakatlarda 
qollanilmaydi.»53, deb ta’kidlanadi.
Xorijiy mamlakatlar iqtisodiy adabiyotlarida ipoteka atamasi 
ko‘chmas mulklami garovga qo‘yish natijasida vujudga keladigan 
moliyaviy munosabat boiib, uning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri 
garovga qo‘yilgan ko‘chmas mulk kredit (qarz) oluvchining tasarrufida 
qolishi ma’lum boiadi. Ipoteka atamasi va ipoteka krediti haqida so‘z 
yuritganda, ulaming iqtisodiy mohiyatmi to liq aniqlash maqsadida, 
quyidagi ikkita holatga e’tiborimizni qaratamiz.