operatsiyalar ulaming funksiyalari sifatida qayd etiladi. Bu yerda bank
faoliyati natijasida ular tomonidan amalga oshiriladigan
operatsiyalari
nazarda tutiladi. Biroq, shuni ta’kidlash joizki, banklaming barcha
operatsiyalari ham ulaming funksiyalari bo‘la olmaydi. Bank funksiyasi
uning ma’lum ko‘rinishdagi faoliyatini ifodalaydigan iqtisodiy
kategoriya bo‘lishi lozim.
Shunga qaramasdan, ayrim iqtisodiy manbalarda banklar toclov
aylanmasi, kassaga naqd
pullami qabul qilish va berish, kredit berish,
qimmatli qog‘ozlami saqlash va boshqarish, naqd va naqdsiz ko‘rinishda
xorijiy valutani sotish va sotib olish, shuningdek, bank tomonidan
bajaraladigan boshqa operatsiyalar ulaming funksiyalari sifatida
ta’kidlanadi.
Bundan
tashqari, iqtisodiy adabiyotlarda banklaming qimmatbaho
metallar va buyumlami saqlash uchun maxsus seyflar berish, xo‘jalik
yurituvchi subyektlaming kapitalini shakllantirishda ishtirok etishi,
kreditlash uchun resurslami jalb etish va boshqa shu kabi operatsiyalari
ulaming funksiyalari sifatida talqin etiladi. Albatta, bu banklaming pul -
kredit siyosatini amalga oshiruvchi muassasa sifatidagi faoliyatini
aniqroq tushinishda va ulaming imkoniyatlari kengligidan dalolat beradi.
Biroq, ushbu operatsiyalaming barchasi banklaming funksiyalari bo‘lib
hisoblanmaydi. Chunki yuqorida ta’kidlaganimizdek,
banklaming har -
bir operatsiyasini ulaming funksiyalari sifatida e’tirof etadigan bo‘lsak,
demak zamonaviy banklar 300 dan ortiq funksiyani bajaradi degan fikr
paydo boiadi.
Banklaming funksiyalari haqida gap ketganda, bu jarayonni
nafaqat banklar nuqtayi nazaridan, balki uning mijozlari manfaatlaridan
ham kelib chiqib so‘z yuritish lozim. Shu jihatdan banklaming
funksiyalarini o‘rganishda ulami quyidagi mezonlariga e’tibor
qaratish
lozim:
1. Makroiqtisodiy darajada, banklar va real sektor ishtirokchilari
o‘rtasida iqtisodiy munosabatlar.
2. Banklaming tashkiliy - huquqiy va mulkiy shakli jihatidan amal
qilishi (Markaziy bank, tijorat banki, ixtisoslashgan bank va boshqalar).
Banklaming funksiyalari to‘g ‘risida fikr yuritganda quyidagi
masalalami e’tibordan, chetda qoldirish kerak emas. Birinchidan,
banklaming funksiyalari ulaming mohiyatini kengroq ochishga xizmat
qilishi lozim,
ikkinchidan, banklaming funksiyasi sifatida ta’kidlangan
iqtisodiy kategoriya barcha moliyaviy institutlaming xususiyatlariga xos
183
boigan jarayon emas, balki faqat banklargagina xos boigan iqtisodiy
kategoriya boiishi lozim.
Maiumki,
banklaming
asosiy
operatsiyalaridan
biri
iqtisodiyotdagi bo‘sh pul mablagiarini tegislili shartlar asosida o‘ziga
jalb etishga qaratilgan. Bu banklaming funksiyasi bo‘la oladimi, degan
savol tugiladi. Markaziy bankda tijorat banklarining majburiy zaxiralari
jamg‘ariladi, banklarda esa aholi va mijozlaming vaqtinchalik bo‘sh pul
mablagiari jamg‘ariladi.
Iqtisodiyotda
vaqtinchalik
bo‘sh
pul
mablagiami jamg‘arish banklaming qadimiy operatsiyalaridan biri
hisoblanadi. Bu yerda asosiy masala shundan iboratki, vaqtinchalik
bo'sh pul mablagiami jamg'arish faqatgina banklarga xos boigan
operatsiya emas, ushbu operatsiyani jismoniy shaxslar yoki boshqa
yuridik shaxslar ham amalga oshirishi mumkin. Chunki, har qanday
subyekt u yoki bu obyektni moliyalashtirish uchun dastlab m aium
miqdordagi moliyaviy mablagiami jamg‘arishi lozim. Biroq, masalaga
yanayam chuqurroq yondashadigan boisak,
banklar ushbu operatsiyani
bajarganda
boshqa xo‘jalik
yurituvchi
subyektlar
bajaradigan
operatsiyalardan jiddiy farq qiladi. Ular asosan quyidagi holatlarda
namoyon boiadi:
1. Banklar pullami jalb etganda o‘z pullarini emas, balki begona
shaxslaming mablagiarini jamg‘aradi.
2. Banklar jamg‘argan mablagiami o‘zining ehtiyoji uchun emas,
balki boshqa shaxslaming ehtiyojlari uchun sarflaydi (qayta taqsimlash
asosida).
Banklaming
funksiyalari
xususidagi
mulohazaiami
chuqurlashtirish fikridan yiroq ekanligimizni ta’kidlagan holda, ulaming
quyidagi funksiyalari mavjudligini qoilab - quvvatlaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
