A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

tovar shakli
uning juda oddiy shakli hisoblanib, kredit 
bilan bog‘liq dastlabki munosabatlar aynan ushbu shakl doirasida 
rivojlangan. 
Mavjud iqtisodiy 
adabiyotlarda bayon 
etilishicha, 
kreditning tovar shaklida u asosan buyum ko‘rinishida taqdim etilib, 
qarzdor kreditoming kreditini qoplashda xuddi shu miqdordagi buyumni 
unga qaytargan. Manbalarga ko‘ra, kreditning ushbu shakli antik jamiyat 
davrida, qadimgi Rimda vujudga kelgan va rivojlangan46.
Hattoki, o‘sha davming huquqshunoslari «ssuda» va «kredit» 
iqtisodiy kategoriyalari o ‘rtasidagi bir - biriga o‘xshashlik va farqlar 
xususidagi ayrim fikrlami ilgari surishgan. Ma’lumki ushbu masala 
hozirgi kunda ham iqtisodchi olimlar va mutaxassislar o‘rtasidagi 
munozarali holatlardan hisoblanadi. Bir guruh olimlar, «ssuda» va 
«kredit» o‘rtasida jiddiy farqlar mavjud emasligini ta’kidlashsa, ikkinchi 
guruh olimlari buni inkor etishadi.
E’tiborli jihati shundaki, Rimda o‘sha davming huquqshunoslari 
«ssuda» va «kredit» (qarz) o‘rtasidagi farqni quyidagicha izohlab 
berishga urmishgan. Ulaming fikricha, ssudada qarzdor, ya’ni tovar 
shaklida kredit oluvchi kreditni qaytarishda undan olgan aynan shu tovar 
yoki buyumni kreditorga taqdim etishi zarur bo‘ladi. Masalan, qarzdor 
kreditga otni olgan boisa, ushbu kreditni qaytarishda aynan shu ot unga 
qaytarilishi zarur boiadi.
Kreditda esa tovar shaklida olingan kreditning o‘miga shunga 
o‘xshash turdagi tovar bilan qaytarilishi mumkin ekanligini e’tirof 
etishadi. Masalan, tovar shaklida olingan bug‘doyning o‘miga shu 
navdagi va miqdordagi bug‘doy yoki boshqa mahsulot bilan qaytarilishi 
kredit sifatida tavsiflanadi.
Iqtisodiy adabiyotlarda kreditining tovar shaklidagi jihatlari 
bo‘yicha ham fikrlaming xilma - xil ekanligining guvohi bolish 
mumkin. Yuqorida kreditning tovar shakliga berilgan tasnifdan farqli 
olaroq, professor V.A.Shegorsova tahriri ostida nashrdan chiqqan
^Деньги, кредит, банки: Учеб. - 2 - в изд., перераб. и доа/под ред. В.В Иванова, БИСоколава. -М .: ТК Велби, изд 
- во Проспект, 2008. -С. 517.
164

---

darslikda47, kreditning tovar shaklida mashina, stanok va boshqa 
jihozlarga toiovni kechiktirish, ulami ijraga va hatto lizinga berish 
ekanligi haqidagi fikrlar ilgari suriladi.
Fikrimizcha, bu yerda rossiyalik olimlar kreditning tovar shaklini 
uning tun bilan aralashtirib yuborgan. Kreditning tovar shakli kishilar 
o‘rtasida pul munosabatlari vujudga kelib, to'liq taraqqiy etgan 
vaqtgacha qollanilgan, keyinchalik ushbu kredit pul - tovar ko‘rinishida 
qollanilgan.
Jamiyatda tovar - pul munosabatlarining rivojlanishi va mehnat 
taqsimotining tobora takomillashuvi kreditning tovar shakli zamirida 
uning