9-Tema: Temperament hám xarakter. Joba

Ayzenk «ekstraversiya-introversiya» parametrleri tiykarinin` fiziologiyaliq parametrlerin aniqlawg`a uring`an, ol Pavlov gipotezasina tiykarlanip, ekstravertlengen minez-quliq qoziwdin` ku`shli toqtaw potentsialinin` payda boliwi menen belgilenedi, sol waqitta introvertler bolsa minez-qulqi toqtaw potentsial a`zziliginin` ha`m qoziw potentsiali ku`shinin` na`tiyjesi dep esaplag`an. Ayzenk usinin` tiykarinda ekstravert ha`m introvertlerge bo`linetug`in eksperimental belgilerdi aniqlag`an.

	Introvert	Ekstravert
Qabillaw rigidligi	Ku`shli	a`zzi
O`jetlik	U`lken	Kishkene
Umtiliwshiliq da`rejesi	Biyik	Pa`s
U`yirseklik	Pa`seygen	Joqarilag`an
Sha`rtli baylanislardin` payda boliwi	Tez	A`ste
Qabillawdag`i konstantliq	Pa`s	Joqari

Atap o`tkenimizdey, faktorliq analizdin` basqa wa`killeri faktorlardin` ko`pshilik sanin-jeke shaxs belgilerin aniqlag`an.

Adamlardin` normal psixologiyaliq sipatlamasi siyaqli faktorlarg`a (jeke shaxs belgileri) bir neshe misallar keltiremiz. A faktori emotsional bastan keshiriwler dinamikasinin` o`zgesheligin su`wretleydi. Bul faktor boyinsha joqari bahali adamlardi emotsional ko`rinislerdin` baylig`i ha`m ayqinlig`i, minez-qulqinin` ta`biyg`iylig`i ha`m erkinligi, birge islesiwge tayar turiwshiliq, a`tiraptag`ilarg`a diqqatli ha`m jaqsi qatnas, ken` peyillik ha`m kewilshen`lik ayiriqshalaydi. Olar ja`ma`a`tte jaqsi kelisedi, qatnaslar du`ziwde jedel. Qarama-qarsi polyusta (faktor boyinsha pa`s baha) affekttin` uyan`lig`i, tirishe emotsiyalardin` bolmawi siyaqli belgiler a`hmiyetke iye. Bul adamlar suwiq, qatal, qarim-qatnasta formal. Olar adamlardan bo`leklenedi, kitap ha`m zatlar menen qatnasta bolg`andi ta`wir ko`redi, bir o`zi islegendi unatip, ja`ma`a`tlik ilajlarg`a qosilmaydi. Iste da`l, wazipasin aniq orinlaydi, biraq jeterlishe iykemshil emes. E faktori-dominantliq (o`jetlik, qaysarliq)-konformnost` (pokornost`, g`a`rezlilik). Faktor boyinsha joqari bahalar ha`kimshilik, o`z betinshelikke (erkinlik), g`a`rezsizlikke umtiliwshiliq, sotsialliq jag`daylar ha`m «abiroylilar»di mensinbewdi ko`rsetedi. Bul adamlar qoriqpay, energiyali ha`m jedel ha`reket etedi. O`z jeke nizamlari ha`m tu`sinikleri menen, agressiv tu`rde erkin huqiqlarin qorg`ay otirip jasaydi ha`m a`tiraptag`ilardan da o`z betinshelik ko`rsetiwin talap etedi. Bul faktor boyinsha to`men baha aliwshi adam, aytqang`a ju`retug`in, komfortli, o`z ko`z-qarasinda tura almaydi, ku`shlirek adamnin` izine eredi, o`zine o`z uqibina isenbeydi, sonliqtan jiyi g`a`rezli bolip qaladi, ayipti moynina aladi, barliq waziypalarg`a bag`inadi.