9-Tema: Temperament hám xarakter. Joba

Minez-quliqliq qatnasta temperamenttin` ha`r qiyli tipindegi adamlardin` reaktsiyasi o`zgesheligin aldin ala ko`riw ha`m olarg`a adekvat diqqat qaratiw mu`mkin ha`m sha`rt. Atap o`tiw kerek, temperament minez-quliqtin` mazmunliq emes, al tek g`ana dinamikaliq sipatlamasin belgileydi. Bir temperament tiykarinda ha`m «ulli» ha`m sotsialliq sanda joq shaxs boliwi mu`mkin.

I.P.Pavlov joqari nerv is-ha`reketinin` ja`ne u`sh «haqiyqiy insaniyliq tippler»in atap o`tken, olar-oylawshiliq, ko`rkem, ortasha. Oylawshi tip wa`killeri (shep yarimsharinin` ekinshi signalliq sistemasi basim) aqilli, turmisliq qubilislardin` toliq analizine, konkret emes abstrakt oylawg`a beyim. Bul tiptegi adamlar a`dette matematika, filosofiya menen qizig`adi, olarg`a ilimiy jumislar unaydi.

Ko`rkem tiptegi adamlarda (shep yarimsharinin` birinshi signalliq sistemasi basim) oylaw obrazli, og`an joqari emotsionalliq, qiyaldin` ayqinlig`i, haqiyqatliqti qabillaw tirisheligi ha`m tikkeleyligi iz qaldiradi. Olardi birinshi gezekte iskusstvo, teatr, poeziya, muzika, jaziwshiliq ha`m ko`rkem o`neri qiziqtiradi. Olar qarim-qatnastin` ken` shen`berine tirisadi. Al oylawshi tiptegi adamlardi, skeptikaliq tu`rde «qurg`aq» sipatinda bahalaydi. Ko`pshilik adamlar (80 protsentke shekem) «artin ortaliq»qa, ortasha tipke jatadi. Olardin` minezinde azg`ana ratsional yamasa emotsional baslama bar ha`m bul kishkene balaliq da`wirindegi ta`rbiyag`a, turmisliq jag`daylarg`a baylanisli. Bul 12-16-jaslarda ko`rine baslaydi, biraz o`spirimler waqtinin` ko`pshiligin a`debiyat, muzika, iskusstvog`a bag`ishlasa, basqalar-shaxmat, fizika, matematikag`a bag`ishlaydi.

Zamanago`y izertlewlerdin` tastiyiqlawinsha, on` ha`m shep yarim sharlar spetsifikaliq funktsiyalarg`a iye ha`m anaw yamasa minaw yarim shardin` basimlig`i insan shaxsinin` individual o`zgesheligine anag`urlim ta`sir ko`rsetedi.

Temperamenttin` ekstraversiya-introversiya menen o`z-ara qatnasi. Ayzek basqa avtorlardin` ko`plegen jumislarina izertlewler ha`m analizler o`tkeriw na`tiyjesinde jeke shaxs strukturasinin` fundamental parametrleri «nevrotizm» ha`m «ekstraversiya-introversiya» ekenligin ko`rsetken.