9-mavzu Mavzu: Elektr to`kining harakteristikalari. O’tkazuvchanlik elektr to`ki. To`k zichligi. Elektr to`kining ta’sirlari. Qarshiliklarning va uning temperaturaga bog’liqligi. Reja

---

9-mavzu 
Mavzu: Elektr to`kining harakteristikalari. O’tkazuvchanlik elektr 
to`ki. To`k zichligi. Elektr to`kining ta’sirlari. Qarshiliklarning va uning 
temperaturaga bog’liqligi. 
Reja:
1. Elektr to`kining xarakteristikalari. 
2. Konveksion to`k, o’tkazuvchanlik to`ki. 
3. Qarshilik va uning tempraturaga bog’liqligi.
Elektr to`kining xarakteristikalari 
Elektr zaryadlarning tartibli harakati 
elektr to`ki
deb ataladi. Elektr to`ki 
paydo bo’lishi va doimo paydo bo’lib turishi uchun:
 
1.Moddada erkin elektr zaryadlari mavjudligi 
2.Ularni tartibli harakatga keltiruvchi elektr maydon 
3.Zanjirning berk bo’lishi kerak; 
Zaryadli 
zarralar 
to`k 
tashuvchilar 
deb 
ataladi. 
Metallar
va 
yarimo’tkazgichlarda
to`k tashuvchilar elektronlardan,elektrolitlarda musbat va 
manfiy ionlar hamda elektronlardan iborat.Musbat zarralarning harakat yo’nalishi 
to`kning yo’nalishi deb hisoblangan.Shuning uchun metallarda to`kning yo’nalishi 
elektronlarning xarakat yo’nalishiga qarama -qarshi bo’ladi. Zaryadlangan zarralar 
harakatlanadigan chiziq to`k chiziqlari deb ataladi. To`k chiziqlarining yo’nalishi 
qilib musbat zaryadlarning yo’nalishi qabul qilingan. Biz to`k chiziqlarini chizib, 
to`k hosil qiluvchi elektronlar va ionlarning harakati to’g’risida ayoniy tasavvur 
olamiz.Elektr to`kning miqdoriy xarakterestikasi bo’lib ikki asosiy kattalik: to`k 
zichligi va to`k kuchi xizmat qiladi.
 
To`k zichligi
: vaqt birligi ichida to`k chiziqlariga perpendikulyar bo’lgan 
sirt birligi orqali o’tadigan zaryad miqdoriga teng. O’tkazgich ichida to`k 
chiziqlariga perpindikular joylashan, demak,zaryadlangan zarralarning
v
tezligi 
yo’nalishiga perpindikulyar bo’lgan yuza birligiga teng yuzacha ajratamiz. Shu 
yuzacha asosida zarralarning xarakat tezligi 
v
ga teng bo’lgan uzunlikda to’g’ri 
burchakli parallelepiped yasaymiz.

---

Unda vaqt birligi ichida qaralayotgan yuzcha orqali o’tadigan zarralar soni 
parallelepiped ichiga qamalgan zarralar soniga teng bo’ladi.Agar 
n
zaryadlangan 
zarralar konsentratsiyasi bo’lsa, unda parallelepiped ichidagi zarralar soni 
nv
ga 
teng bo’ladi, ular tashiydiga zaryad esa 
nev
bo’ladi, bunda 
e
bitta zarraning 
zaryadi. Shuning uchun to`k zichligining kattaligi quydagiga teng:


(1.1)
 

Agar o’tkazgich ichida to`k zichligining vektori j ga perpendikulyar 
bo’lgan cheksiz kichik yuzacha ds ni ajratsak, unda dt vaqt ichida shu yuzacha
orqali o’tadigan zaryad kattaligi quydagiga teng;
 

(1.2)

(1.3)

yoki