9 Маъруза: Маълумотларга нисбатан рухсатларни мантиқий бошқариш. Формал моделлар

9 - Маъруза: Маълумотларга нисбатан рухсатларни мантиқий бошқариш. Формал моделлар.

Барча одамларга маълумот беринг ва уларни хабардор қилинг. Бу бизнинг озодлигимизни сақлашнинг ягона ишончли таянчидир - Thomas Jefferson.
ХУДОЙҚУЛОВ ЗАРИФ ТЎРАҚУЛОВИЧ
КРИПТОЛОГИЯ кафедраси мудири, PhD.
Д бино, 2-қават, 201-хона, [e-mail]
Телеграм канал: @CybersecurityCourse

Рухсатларни назоратлаш

• Рухсатларни назоратлаш соҳаси қуйидаги қисм соҳалардан иборат:
• Идентификация
• Аутентификация
• Авторизация.
• Авторизация – идентификация, аутентификация жараёнларидан ўтган фойдаланувчи учун тизимда бажариши мумкин бўлган амалларга рухсат бериш жараёнидир.
• Авторизация тушунчаси одатда фойдаланишни бошқариш тушунчасига синоним сифатида ҳам фойдаланади.

Фойдаланишни бошқариш

• Фойдаланишни бошқариш - субъектни объектга ишлаш қобилятини аниқлашдир.

• Субъект – бу инсон, дастур, жараён ва ҳак. бўлиши мумкин.
• Объект – бу маълумот, ресурс, жараён ва ҳак. бўлиши мумкин.

Фойдаланишни бошқариш усуллари

Фойдаланишни бошқаришнинг қуйидаги усуллари мавжуд:

• дискрецион фойдаланишни бошқариш усули (Discretionary access control, DAC);
• мандатли фойдаланишни бошқариш усули (Mandatory access control, MAC);
• ролга асосланган фойдаланишни бошқариш усули (Role-based access control, RBAC);
• аттрибутларга асосланган фойдаланишни бошқариш усули (Attribute-based access control, ABAC).

Фойдаланишни бошқариш усулларидан амалда фойдаланиш

Тизимда ушбу фойдаланиш усуллари бир-биридан алоҳида-алоҳида фойдаланилиши талаб этилмайди ва уларнинг комбинациясидан ҳам фойдаланиш мумкин.

DAC усули

• Фойдаланишни бошқаришнинг мазкур усули тизимдаги шахсий объектларни ҳимоялаш учун қўлланилади.
• Бунга кўра объект эгасининг ўзи ундан фойдаланиш ҳуқуқини ва кириш турини ўзи белгилайди.
• DAC да субъектлар томонидан объектларни бошқариш субъектларнинг идентификация ахборотига асосланади.
• Масалан, UNIX операцион тизимида файлларни ҳимоялашда, файл эгаси қолганларга ўқиш (r), ёзиш (w) ва бажариш (x) амалларидан бир ёки бир нечтасини бериши мумкин.