9 маъруза карьер борти турғунлигига таъсир этувчи техноген

---

Карьер борти турғунлигига таъсир этувчи 
техноген (кон-техник) омиллар 
Навоий давлат кончилик институти 
Jiyanov Abdunor Bobokulovich
|
Геомеханика
1 
9 - МАЪРУЗА 
 
КАРЬЕР БОРТИ ТУРҒУНЛИГИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ТЕХНОГЕН
(КОН-ТЕХНИК) ОМИЛЛАР 
 
Дарснинг мақсади:
карьер бортлари турғунлигига техноген омилларнинг 
таъсир этиш жараёнларини ўрганиш. 
 
Режа: 
1.
Карьернинг геометрик ўлчамларининг карьер бортлари турғунлигига 
таъсири. 
 
2.
Конларни очиш усуллари ва тоғ жинси массивининг ўзаро 
жипслашишида турғунлик омиллари.
 
3.
Карьер бортлари ва поғоналар турғунлигига қазиб олиш тизимлари ва 
кон ишлари режимининг таъсири.
 
4.
Қўлланилаётган 
кон-транспорт 
жихозларининг 
қияликлар 
турғунлигига таъсири.
 
 
Кон ишларини олиб бориш техника ва технологияси турғунлик шароити 
ва массивнинг ҳолатига таъсир этувчи қуйидаги асосий омиллар гуруҳини 
аниқлаб беради: карьерларнинг геометрик ўлчамлари, тоғ жинслари 
массивининг ўзаро жипслашиши, конларни очиш усуллари, қазиб олиш 
тизимлари, кон ишлари режими ва қўлланилаётган кон-транспорт жихозлари. 
Карьернинг геометрик ўлчамлари
– фойдали қазилма конларини очиқ 
усулда қазиб олиш амалиётида карьерларнинг турли хил геометрик шакллари 
учрайди. Улар бортларининг пландаги ва қирқимдаги шакли тўғри чизиқли 
(ясси), ичга қайтган (ботиқ), қавариқ, ҳамда тўғри чизиқли ва эгри чизиқли 
участкаларнинг уйғунлашган кўринишида бўлиши мумкин. 
Г. Л.Фисенко ва И. И. Ермаков томонидан ўтказилган изланишлар шуни 
кўрсатадики пландаги формаси ички кайтган карьер бортларининг турғунлиги 
шароити энг юқори кўрсаткичга эга бўлади. Қияликларнинг қирқим (ён томон) 
даги шакли эса энг асосий технологик кўрсаткич бўлиб, бортнинг умумий 
турғунлигига таъсир кўрсатмайди. Карьер борти ва қияликларнинг баландлиги 
ва қиялик бурчаги уларнинг турғунлигига таъсир этувчи энг асосий 
кўрсаткичлар ҳисобланади. Бошқа тенглик ҳолатларида бу параметрлар ва 
деформация кузатилишининг жадаллашуви орасида тўғридан-тўғри боғлиқлик 
бўлади.
Унча катта бўлмаган баландликдаги поғоналарда қиялик бурчагини 
нишаб (энг кичик) қилиб олсак карьер борти деформацияларини батомом йўқ 
қилиш мумкин. Бундай ҳолотларда қопловчи тоғ жинсларининг ҳажми ва 
фойдали қазилмаларни қазиб олиш таннархи ортиб боради. Карьер борти 
баландлиги ва қиялик бурчаги ортиб бориши билан карьернинг иқтисодий 
кўрсаткичлари яхшиланиб боради, бироқ кон ишларини олиб бориш 
хавфсизлигини таъминлаш қийинлашади. Шунинг учун қияликларнинг 

---