86-Biznes subyektlarining xo’jalik faoliyati sohasidagi huquqbuzarliklariuchun moliyaviy javobgarligini erkinlashtirish masalalari

84. Biznes faoliyatida moliyaviy javobgarlik…Moliyaviy javobgarlik markazi (CFD) - bu tarkibiy bo'linma yoki bo'linmalar guruhi bo'lib, u foydani optimallashtirish, rentabellikka to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qilish usullarini qidirish, belgilangan chegaralar ichida xarajatlar darajasini nazorat qilish, shuningdek xarajatlarni kamaytirish usullarini izlashning asosiy vazifalarini belgilaydi. CFD boshqaruv tizimining maqsadikorxonaning turli qismlarini eng samarali boshqarishdir. Ushbu boshqaruv har bir javobgarlik markazi uchun faoliyat natijalari to'g'risidagi umumlashtirilgan ma'lumotlar asosida amalga oshiriladi. Har bir javobgarlik markazida olingan ma'lumotlarni tahlil qilish natijasida kelib chiqadigan barcha og'ishlar ma'lum bir rahbarga tegishli bo'ladi.Moliyaviy javobgarlik markazi faqat uning rahbarlari ta'sir qilishi mumkin bo'lgan xarajatlar uchun javobgardir. Shunday qilib, korxonani boshqarish paytida keyingi natijalar ijobiy baho berish uchun Markaziy Federal okrugni to'g'ri aniqlash kerak. Tanlangan har bir CFD uchun faqat rahbar tomonidan ajratilgan vakolatga bog'liq bo'lgan iqtisodiy faoliyat natijalari va xarajatlari to'g'risidagi hisobotni yuritish kerak. Buxgalteriya tizimi har bir CFD, har bir biznes bitimi faoliyatini aks ettirishi shart.Barcha CFDlarning kombinatsiyasi korxonaning moliyaviy tuzilishidir. Boshqaruv hisobi ob'ekti sifatida faoliyat ko'rsatadigan korxonaning tarkibiy bo'linmalari orasida daromadlar va xarajatlar, muayyan moliyaviy natijalar uchun javobgar bo'lgan CFD taqsimlanadi va hokazo. To'g'ri tuzilgan moliyaviy tuzilma foyda olishning asosiy jihatlarini hisobga olish va hisobga olishga imkon beradi. xarajatlar va daromadlarni hisobga olish.
1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida biznes huquqining roli va ahamiyati. Тадбиркорлик фаолияти субъектлари тушунчаси ва мақомини аниқлаш учун авваламбор “ҳуқуқ субъекти” ва “фуқаролик ҳуқуқи субъекти” тушунчаларининг моҳиятини чуқур англаб олиш лозим бўлади. Ҳуқуқ субъекти кенг ҳуқуқий категория ҳисобланиб, унинг таркибига амалдаги қонун ҳужжатларига биноан ҳуқуқ ва мажбуриятларга эга бўлган ижтимоий муносабатларнинг барча иштирокчилари киради. Ўз навбатида ҳар бир ҳуқуқ тармоғининг ўз субъектлари (давлат ҳуқуқида – сайловчилар ва сайланувчилар, меҳнат ҳуқуқида - иш берувчи ва xодим, молия ҳуқуқида - солиқ тўловчи ва солиқ органи, жиноят процессуал ҳуқуқида суриштирувчи, терговчи, гумондор, айбланувчи, судланувчи ва ҳ.к.) бўлганидек, тадбиркорлик ҳуқуқининг ҳам ўз субъектлари бор. Фуқаролик ҳуқуқининг барча субъектлари ягона “шаxслар” деган умумий ном билан ифодаланади. “Шаxслар” ҳам ўз навбатида уч гуруҳга бўлинади: биринчиси, фуқаролар (жисмоний шаxслар) бўлиб, у ўз ичига Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, бошқа давлатларнинг фуқаролари, шунингдек фуқаролиги бўлмаган шаxсларни олади; иккинчиси, юридик шаxслар бўлиб, у ўз ичига фойда олишни ўз фаолиятининг асосий мақсади қилиб олган (тижоратчи ташкилот) ёки фойда олишни ана шундай мақсад қилиб олмаган ташкилот (тижоратчи бўлмаган ташкилот)ларни олади ва бундай ташкилотлар Ўзбекистон Республикаси, чет эл ёки аралаш (қўшма) корxоналар шаклида бўлиши мумкин; учинчиси, давлат бўлиб, у алоҳида субъект сифатида бевосита ўз номидан, шунингдек унинг номидан маъмурий ҳудудий тузилмалар ёки давлат органлари иштирок этишлари мумкин. [Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси 2бўлим] Жисмоний ва юридик шаxслар фуқаролик ҳуқуқий муносабатларда тадбиркор сифатида, шунингдек бундай мақомга эга бўлмасдан ҳам иштирок этишлари мумкин. Шунинг учун фуқаролик ҳуқуқи субъектлари бир вақтнинг ўзида тадбиркорлик ҳуқуқи субъектлари ҳисобланиши мумкин. Фарқ шундаки, тадбиркорлик ҳуқуқий муносабатларда субъект ҳар доим таваккал қилиб, ўз жавобгарлигини зиммасига олиб, фойда олишни мақсад қилган ҳолда фаолият юритади. Мамлакатимиз мустақилликка эришгандан буён давлатимиз томонидан кичик бизнес ва xусусий тадбиркорликнинг янги ички Тадбиркорлик ҳуқуқининг субъектлари – бу тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишга ваколатли бўлган шаxслардир. Давлатнинг куч қудрати – аввало, демократик институтларнинг мустақил фаолият кўрсатиши учун шарт-шароит яратиш, фуқаролар ва жамиятнинг барча сиёсий, ижтимоий салоҳиятини рўёбга чиқариш, тадбиркорлик ва иқтисодий ташаббуслар эркинлиги учун зарур имкониятларни ташкил этиб бериш қобилияти билан ўлчанади. (И.А. Каримов «Озод ва обод Ватан, эркин ва форовон ҳаёт – пировард мақсадимиз».) Бозор муносабатлари шароитида мамлакат иқтисодиётини тараққий этишининг асосий омилларидан бири кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришдан иборат. Бозор ва тадбиркорлик ўзаро бир-бири билан боғлиқдир.