8-mavzu Nutq (4 soat). Reja. Nutq to‘g‘risida umumiy tushuncha

Nutq mexanizmlari (N.I.Jinkin)
Biron fikrni nutq vositasi yordami bilan bayon qilishdan oldin, maxsus kod orqali bu fikrning asosini tuzamiz – u programmalashtirish mexanizmidir.
Undan keyin rejalashtirishdan gapning grammatik tuzilishiga o‘tish bilan bir guruh mexanizmlar yuzaga keladi.
Esda olib qolishni so‘zlarning grammatik xususiyatlarini amalda qo‘llashni ta’minlovchi mexanizm.
Bir xil tipdagi tuzilishdan boshqa tipdagi tuzilishga o‘tish mexanizmi.
Programma elementlarini grammatik tuzilishga yoyish mexanizmi.
So‘zni ma’nosiga qarab qidirishni ta’minlovchi mexanizmlar.
Sintagmalarni harakat jihatidan programmalashtiruvchi mexanizmlar.
Nutq tovushlarini tanlash va harakat programmasidan tovushlarni to‘ldirishiga o‘tish mexanizmlari.
Nutqni amalga oshirishni ta’minlovchi mexanizm.
Tadqiqodchi A.R.Luriya nutqning afaziyasini tekshirib, ular quyidagi turlardan iborat ekanligini bayon qiladi:

• 
  dinamik afaziya – gaplar yordami bilan so‘zlash qobiliyatining buzilishi;
  
• 
  efferent motor afaziyasi – gapning grammatik tuzilishi, buzilishi;
  
• 
  afferent motor afaziyasi – nutq artikulyatsiyasining buzilishi;
  
• 
  semantik afaziya – gaplar o‘rtasidagi bog‘liqlikning buzilishi;
  
• 
  sensor afaziya – so‘zlarni idrok qilishning buzilishi.
  

Nutq rivojlanishi davrlari.

1-davr 2 oydan 11 oygacha.
2-davr 11 oydan 19 oygacha.
3-davr 19 oydan 3 yoshgacha.
Nutq rivojlanishi quyidagi xususiyatlarga ega:
a) gugulash.
b) g‘udurlanish (soxta so‘zlar).
v) paradigmatik fonetika (1,3- 1,5 yoshgacha) – buvi, buva, o‘tir, o‘tirdi, o‘tiradi.
g) nutqning vaziyatbopligi (J.Piaje – situativ nutq).
d) nutq egotsentrizmi (J.Piaje – egotsentrik nutq).

Nutqning vujudga kelishi nazariyalari
Psixologiya, psixofiziologiya, psixolingvistika fanlarida to‘plangan nazariy va amaliy materiallar tahliliga ko‘ra, akustik nutq signallari murakkab muvofiqlashgan harakatlarning natijasida namoyon bo‘luvchi majmuaviy holatlarning birlashuvi nutq apparati deb ataladi.
Odatda o‘pka va nafas olish tana a’zolarining muskul harakatlari bosimning oshishini va havo oqimlarining (ichki va tashqi) nutq aktida artikulyatorlar qatnashishini uzluksiz ravishda ta’minlab turadi.