8-mavzu. Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik va mehnat unumdorligi tahlili

8.6. Bir ishchining o‘rtacha yillik ishlab chiqarishiga omillar ta’sirini hisoblash

Ishlab chiqarish rejasi bajarilishining keyingi tahlilini bir ishlovchi tomonidan ishlab chiqarish bo‘yicha emas, balki bir ishchi tomonidan ishlab chiqarish bo‘yicha amalga oshiramiz. Buni qator sabablar bilan izohlash mumkin: ishchilar – bevosita mahsulot ishlab chiqaruvchilar bo‘lib, aynan ularning mehnati intensivligi ishlab chiqarish hajmi or­tishini ta’minlaydi. Bundan tashqari, ishlangan vaqtlar ko‘rsatkichlari ish­chilar toifasi bo‘yicha mehnat hisobotlarida keltiriladi. Ishchi tomo­nidan ishlab chiqarish mehnatning ishlab chiqarish quvvati va uning intensivligiga bog‘liq bo‘ladi. Mehnatning ishlab chiqarish quvvati darajasi texnik jihozlanganlik bilan belgilanadi. Mehnatning ishlab chiqarish quvvati ishning mehnat sig‘imi kamayishi bilan birgalikda ortib boradi. Mehnat intensivligi uning vaqt birligidagi miqdori bilan o‘lchanadi, darajasi esa ish vaqtidan foydalanishga bog‘liq.

Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulotning o‘zgarishi quyidagi omillarga bog‘liq:
K – bir yilda bir ishchining o‘rtacha ishlagan kunlari miqdori;
D- ish kunining o‘rtacha davomiyligi;
SI – ishchining o‘rtacha bir soatlik ishlab chiqarishi.
Demak, bir ishchining o‘rtacha yillik ishlab chiqarishi yil davomida bir ishchi tomonidan ishlangan kunlarning o‘rtacha miqdoriga, ish kunining o‘rtacha davomiyligi va ishchining o‘rtacha soatlik ishlab chiqarishiga bog‘liq bo‘ladi.
Omillarni hisoblash uchun zanjirli o‘rin almashtirish usulidan foydalanish zarur.
Hisoblash mexanizmi mohiyati quyidagilardan iborat: bir ishchining yillik ishlab chiqarishi yil davomida bir ishchi tomonidan ishlangan kunlar miqdorining ish kunining o‘rtacha davomiyligi va ishchining o‘rtacha soatlik ishlab chiqarishi ko‘paytmasiga teng. Agar ko‘paytmadagi ko‘paytuvchilarni ishora qilingan ketma-ketlikda asta-sekin o‘rin almashtirsak, har bir omilning ta’sirini aniqlash mumkin.
Omillar qiymatini o‘rin almashtirishga kirishishdan avval bir ishchining yillik ishlagan kunlarining o‘rtacha soni va ish kunining o‘rtacha davomiyligini hisoblab chiqish lozim (6-jadval)

6-jadval