8-mavzu. Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik va mehnat unumdorligi tahlili

tarkibiy-mantiqiy modeli


5-jadval
Mehnat unumdorligi darajasi va dinamikasi tahlili

№	Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yil	Hisobot yili		Og‘ish (+,-)
			reja	haq.	o‘tgan yildan	rejadan
1.	Taqqoslama ulgurji narxlarda mahsulot (ish, xizmat) hajmi (ming so‘mda)	251222	266669	315642	64420	48973
2.	Korxona xodimlarining o‘rtacha soni	1233	1114	1161	-72	47
3.	Ishchilarning o‘rtacha soni	974	936	952	-22	16
4.	Xodimlarning umu­miy sonida ishchilar­ning ulushi (3-qator *100: 2 -qator.)	78,99	84,02	82,00	3,00	-2,02
5.	Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot (ming so‘mda)	257,93	284,90	331,56	73,63	46,65
6.	Bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot (ming so‘mda)	203,75	239,38	271,87	68,12	32,49
7.	Bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulotning rejadan og‘ishi (ming so‘mda)	X	X	X	X	32,49
	Jumladan:
a	Xodimlarning umu­miy sonida ishchilarning ulushi o‘zgarishi hisobiga (-2,02*284,9:100)	X	X	X	X	-5,76
b	Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot o‘zgarishi hisobiga (+46,65*82:100)	X	X	X	X	38,26

Bizning misolimizda bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot rejaga nisbatan 32,49 ming so‘mga oshgan. Bu o‘zgarish ishchilar ulushining rejadan 2,02 % kamayishi hamda bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulotning 46,65 ming so‘mga ortishi oqibatida sodir bo‘ldi. Ishchilar ulushining rejadan 2,02 % kamayishi mehnat unumdorligining 5,76 ming so‘mga qisqarishiga olib keldi. Bir ishchining o‘rtacha yillik ishlab chiqarishi 46,65 ming so‘mga o‘sishi, bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulotning 38,26 ming so‘mga oshishiga sabab bo‘ldi.

Korxonani to‘liq baholash va mehnat unumdorligini oshirish zaxiralarini aniqlash uchun umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar bilan birga mehnat unumdorligi darajasining xususiy ko‘rsatkichlari: ish vaqti birligi uchun olingan mahsulotlar miqdori haqida yoki i-turdagi mahsulot birligini ishlab chiqarishga bevosita mehnat xarajatlari haqida ma’lumotlarni ham tahlil qilish zarur. Dastlabkisi mahsulot ishlab chiqarish hajmini bevosita mehnat xarajatlariga bo‘lish orqali, ikkinchisi – bevosita mehnat xarajatlarini (kishi-soatlarda) mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bo‘lish orqali aniqlanadi.
Mehnat unumdorligi darajasi ustidan tezkor nazorat qilish uchun yil davomida alohida turdagi ishlar yoki ishlab chiqarish jarayonlari bo‘yicha uning darajasining qo‘shimcha ko‘rsatkichlaridan foydalaniladi: bajarilgan ish birligiga mehnat sarfi yoki ish vaqti birligi uchun bajarilgan ishlar miqdori.