8. Mavzu: Gruntlarning tarkibi, klassifikatsiyasi va aniqlash usullari. Gruntlarning fizik va mexanik xossalari

Qatuq jinslar
Pastki plastiklik chegarasidan kichik
PlasiikJik jinslar	Pastki plastiklik chegarasidan katta. lekin yuqori plastiklik chegarasidan kichik
Oquvchan jinslar	Yuqori plastiklik chegarasidan katta

Jinslarning holati (konsistensiyasi) deb, gil zarralarining harakatchanlik darajasi yoki ularning tashqi kuch ta’siriga qarshilik ko'rsatish qobiliyati tushuniladi. Bu xususiyat faqat gilli tuproq, qumoq tuproq jinslari uchun xos bo‘lib, jinslar tarkibidagi suv miqdori bilan belgilanadigan holatini ko‘rsatadi.
Gruntlaming ko'pchishi (shishishi). Gilli jinslaming suvga to'yinishi jarayonida hajmi ortishiga ko'pchish (shishish) deyiladi. Gruntlaming ko'pchish qobiliyati gil minerallarining gidrofil xususiyati va zarralarning katta solishtirma yuzalari bilan bog'liq.
Ko'pchish — gruntning gidratatsiyasi natijasidir va gruntda bo‘sh bog'langan suvning hosil bo'lishi bilan bog'liq. Kolloid va gil zarralari atrofida hosil bo'lgan bog'langan suvlar zarralar oralig'idagi bog'lanish kuchini kamaytiradi, zarralarning o'z o'rnini o'zgartirishiga sabab bo'ladi va natijada gruntning hajmi ortadi.
Ko‘pchish jarayonida gruntning faqat hajmigina ortib qolmay, zarralar orasidagi bog'lanishning kamayishi hisobiga ivib, ular buzilishi mumkin.
Ko'pchish jarayoni osmotik xarakterga ega. Ko‘pchish jarayoni sodir bo'lishi uchun jinsni o'rab olgan g‘ovaklar oralig'i eritmasi va suvning tuz konsentratsiyalari orasidagi o'zaro nisbati sabab bo'ladi. Agar tashqi eritmaning (suvning) tuz konsentratsiyasi jins g‘ovaklarida joylashgan g‘ovak eritmasi tuz konsentratsiyasidan kichik bo‘lsa, ko‘pchish (shishish) sodir bo'ladi. Agar suvning tuz konsentratsiyasi, g'ovak eritmasi tuz konsentratsiyasidan katta bo‘lsa, ko‘pchish sodir bo'lmaydi, lekin jinslarning siqilishi uning hajmini kamaytirishi mumkin.
Grunt hajmining ko'pchish jarayoni ortishi vaqtida ko’pchish bosi- mi deb ataluvchi bosim paydo boladi va rivojlanadi. Bu bosim gmntga qo'yilgan tashqi yukyordamida oMclianishi va aniqlanishi mumkin.
Shunday qilib, gruntning ko^lpchish qobiliyati hajmning ortishi, namlikmiqdorining o'zgarishi va ko‘pchish bosimi orqali belgilanadi.