8. Mavzu: Gruntlarning tarkibi, klassifikatsiyasi va aniqlash usullari. Gruntlarning fizik va mexanik xossalari

Qumsimon gruntlar - ulardagi zarralar o’lchami 2 mm gacha bo’lgani 50%ni tashkil etadi. Qumsimon gruntlar quruq, ya’ni namligi H<0,5, nam 0,50,8 turlariga bo’linadi.


Gilsimon gruntlar - quyidagilarga bo’linadi: qumloq (supes), - plastiklik soni 1…7 oralig’ida, suglinok; - plastiklik soni 7…12 gacha, gilsimon, plastiklik soni 17dan ortiq.


Gruntlarning fizik-mexanik xossalari Qurilishda ularni ishlash usulini tanlashga, shuningdek barpo qilinadigan yer inshootini mustahkamligi va ustivorligiga ta’sir ko’rsatadi.
Fizik xossalarga quyidagilar kiradi:
Gruntning zichligi - uning 1 m³ ning g’ovaksiz holdagi zich massasi t/m³ qumloq va gilsimon gruntlar zichligi o’rtacha 1,5-2 t/m³ atrofida, jins qoya gruntlarning zichligi esa 2,5 t/m³ dan ortiq.
Gruntning namligi - uning qanday darajada suv shimganligi, %da o’lchanib, u quyidagicha hisoblanadi:

bu yerda;
N -gruntning tabiiy namligi, %;
R_m, R_s - grunt va suvning zichligi;
E_o - gruntning g’ovaklik koeffitsienti;


Solishtirma og'irlik. Gruntlarning solishtirma og'irligi (g) deb, mutlaq quruq jins skeleti zarralari og'irligining hajmiga bo'lgan nisbatiga aytiladi.
G = m/v g/sm³
Gruntlarning solishtirma og'irliklari ularning mineral tarkibiga va organik moddalaming miqdoriga bog'liq.
Tog' jinsini hosil qiluvchi minerallaming solishtirma og'irliklariga bog'liq ravishda keng tarqalgan tog' jinslarining solishtirma og'irliklari 2,5-2.8 g/sm³ oralig’ida o'zgarib turadi. Ulaming qiymati og'ir mine rallar miqdorining ortishi bilan ortib boradi. Shuning uchun asosiy magmatik jinslarning solishtirma og‘irligi 3,0-3,4 g/sm³ va nordon magmatik jinslarning solishtirma og'irligi 2,6-2,7 g/sm³ni tashkil qiladi.
Qumlarning solishtirma og‘irligi 2,65-2,67 g/sm³, qumli-gilli jinslarning solishtirma og'irligi 2,68-2,72 g/sm³ va gilli jinslarning so­lishtirma og'irliklari esa 2,71-2,76 g/sm³ ni tashkil qiladi.
Grunt tarkibida organik moddalaming mavjudligi uning solishtirma og'irligini pasaytiradi. Tarkibida chirigan organik moddalar bo'lgan tuproqlar tub tog' jinslaiganisbatan kichik solishtirma og'irliklarga ega bo'ladilar.