8-Mavzu: bosimni o’lchash usullari va asboblari. Reja

Bir naychali (kosali) asboblar. Bu asboblar ikki naycha­li asboblarning bir turi bo‘lib, ikkinchi naycha o‘rniga keng idish (kosa) ishlatiladi (5.2-rasm). Ortiqcha bosim ta’sirida kosadagi suyuqlik sathi pasayib, naychadagi sath oshadi. Bu hol uchun quyidagini yozish mumkin:

(4.11)

Kosali manometrning afzalligi shundaki, naychadagi suyuklik meniskining holati bir marta hisoblanadi. Bu asbobning kamchiligi idishdagi suyuqlik saghining pasayishi natijasida N ga teng xato sodir bo‘lishidadir. Aniq asboblar uchun quyidagi munosabat o‘rinli:

(4.12)

bunda: S — idish kesimining yuzi, m²; s— naycha kesimining yuzi, m²; (4.11) va (4.12) tenglamalardan quyidagi kelib chiqadi:

(4.13)

Agar nisbat dan ortiq bo‘lmasa, N kattalikni e’tiborga olmasa bo‘ladi:

(4.14)

Suyuqlikli manometrlar bilan o‘lchanadigan bosimning yuqorigi o‘lchash chegarasi asbobning katta kichikligiga bog‘liq.

Tajribada ular 0,196 MPa (2 kGk/sm²) dan oshmaydigan bosimni o‘lchash uchun ishlatiladi.

M

4.3-расм. Оғма найчали микроманометр.

ikromanometrlar. Juda kichik bosimlarni o‘lchash uchun og‘ma naychali mikromanometrlar ishlatiladi (4.3-rasm).

Naycha og‘ma vaziyatda bo‘lgani sababli o‘lchanayotgan bosimni muvozanatlaydigan suyuqlik ustunining uzunligi quyidagicha bo‘ladi:

(4.15)

bunda n — suyuqlik meniskining shkala bo‘yicha siljishi, m.

Bunday asboblar 160—1000 Pa chegaradagi bosimlarni o‘lchashga mo‘ljallangan, ularning xatosi ±1,0 protsentdan oshmaydi.

Bosimni, uning kamayishini yoki farqini keng chegaralarda o‘lchashga to‘g‘ri kelgan hollarda o‘zgaruvchi og‘ish burchakli mikromanometrlardan foydalaniladi. Mikromanometr MMN shunday asboblardan biri bo‘lib, 0,5 va 1,0 aniqlik klassi bilan, 0—2,4 kPa o‘lchash chegarasiga mo‘ljallab chiqariladi.

YUqorida keltirilgan suyuqlikli asboblar laboratoriya va ishlab chiqarish tajribasida keng qo‘llaniladi. Ularning kamchiliklari—ko‘rsatishlarni masofaga uzatish mumkin emasligi, o‘lchash chegaralarining kichikligi, ko‘rsatishlarning yaqqol emasligi va mexanik mustahkam emasligidan iborat.

Texnik o‘lchashlarda kombinatsiyalashgan suyuqlikli—mexa­nik asboblar qo‘llaniladi. Ular yuqorida ko‘rilgan asboblar­dan farqli o‘laroq ish suyuqligining ko‘rinadigan sathiga ega emas. Ularga po‘kakli (qalqovichli), qo‘ng‘iroqli va halqali asboblar kiradi.