8-Mavzu: bosimni o’lchash usullari va asboblari. Reja

4.7-rasm. Qo‘ng‘iroqli difmanometr sxemasi
Bosimni o‘lchashning chegarasi 98,1 dan 392,4 Pa gacha, aniqlik klassi esa 1,5. Asbobning ikkilamchi asbob shkalasi bo‘yicha yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatosi ±2%.

Halqali asboblar. Halqali asboblar kichik bosim,siyraklanish va bosimlar farqini o‘lchash uchun mo‘ljallangan. Bularning ishlashi „halqali tarozi" prinsipiga asoslangan. As­bobning prinsipial sxemasi 5.8-rasmda keltirilgan. Bu as­bobning asosiy qismi kovakli metall halqa 1 dan iborat.

4.8-rasm. Halqali asbobning sxemasi.
Uning prizmasimon uchi harakatsiz tayanchga o‘rnatilgan va yarmigacha suyuqlik (suv, moy yoki simob) bilan to‘ldirilgan. Halqaning pastiga G og‘irlikdagi yuk biriktirilgan. To‘siq 2 halqadagi suyuqlik va bo‘sh joyni I va II bo‘shliqlarga bo‘ladi. Bosim yoki siyraklanish o‘lchanganda halqa bo‘shliqlaridan biriga elastik naycha ulanadi, ikkinchi bo‘shliq atmosfera bi­lan tutashtiriladi. Bosimlar farqini o‘lchash kerak bo‘lsa, halqa bo‘shliqlarining ikkalasiga ham naychalar ulanadi. Agar I va II bo‘shliqlardagi bosim bir xil (R₁ = R₂) bo‘lsa, to‘siqqa ikki tomondan ko‘rsatiladigan kuch ham teng bo‘ladi. Unda halqa muvozanat holatda bo‘ladi (4.8- rasm, a). Agar, masalan, I bo‘shliqdagi bosim II bo‘shliqdagi bosimdan kattaroq (R₁>R₂) bo‘lsa, bosimlar farqi (P₁ —R₂) ning to‘siq yuzi S ga ko‘rsatadigan ta’siri natijasida aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi:

(4.28)

bu erda S — to‘siq yuzi; R — halqaning o‘rtacha radiusi.

SHu aylantiruvchi moment tufayli halqa tayanch nuqtasi atrofida soat strelkasi yo‘nalishida aylanadi. Halqaning burilishi teskari ta’sirli moment hosil qiladi:

(4.29)

bu erda G—yukning og‘irlik kuchi; a— yukning og‘irlik markazi va tayanch nuqtasi orasidagi masofa; φ—halqaning burilish burchagi.

Halqa muvozanat holatida to‘xtaganda ikkala moment ham muvozanatlashadi (M_ayl = M_tes):

(4.30)

Bundan halqaning burilish burchagi va bosimlar farqi o‘rtasidagi nisbat kelib chiqadi:

(4.31)

Og‘irlik kuchi va halqaning geometrik hajmi o‘zgarmas bo‘lgani uchun 4.31-tenglamani quyidagi shaklda yozish mumkin:

(4.32)

O‘lchanayotgan bosim (yoki bosimlar farqi) halqaning buri­lish burchagi sinusiga proporsional. SHuning uchun asbob shkalasi ravon emas. Ravon shkalaga ega bo‘lish uchun, halqaga qiya tekislangan lekalo biriktiriladi. Lekalo bo‘yicha asboblarning strelkasi yoki qalamiga ulangan rolik siljiydi. Asboblar ko‘rsatuvchi, o‘ziyozar va ko‘rsatishlarni masofaga uzatuvchi qilib tayyorlanadi. O‘lchashning eng yuqori chegarasi halqa hajmi va suyuqlik zichligiga bog‘liq. O‘lchash chegaralari G yukning og‘irligiga qarab o‘zgarishi mumkin. Halqali difmanometrlar 250 Pa dan 1,6 kPa gacha bo‘lgan bosimlar farqi va muhitdagi 25 kPa dan 0,1 mPa gacha bo‘lgan bosimlarni o‘lchashga mo‘ljallanadi. Asboblarning aniqlik klassi 1 va 1,5.

Halqali asboblarning qalqovichli va qo‘ng‘iroqli asboblardan afzalligi—uzatish mexanizmdagi zichlantiruvchi Kurilmalarning yo‘qligi va asbobning sezgir elementi suyuqlik zichligiga bog‘liq emasligidadir. Halqali asboblarning kamchiligi—asbobni muhitga tutashtiruvchi naychalarning mavjudligidadir. Bu naychalar o‘lchash paytida ko‘shimcha xatolar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

YUqorida ko‘rilgan suyuqlikli manometrlarning va difmanometrlarning ustunligi ularning soddaligi va katta aniqlikda o‘lchashda ishonchliligidadir.