8-маъруза ер усти ҳаракатлари билан боғЛИҚ БЎлган жараёнлар ва ҳодисалар

Эрозия жараёнини вужудга келтирувчи сабаблар ва унга қарши кураш чоралари.
Эрозия жараёни асосан баҳор фаслида кучайиб, қишлоқ хўжалиги учун катта зарар келтиради, ернинг устки унумдор қатламларини бутунлай ювиб кетади, экин майдонларини ишлаб бўлмайдиган даражада бузади, ўнқир-чўнқирлар, жарлар пайдо қилади, тупроқнинг химик, физик, механик хоссаларини ўзгартириб юборади. Эрозия жараёнининг ана шундай бажарадиган бузғунчилик ишларига асосан қуйидагилар сабабдир:
1. Ер сатҳининг қия ёки нишаб бўлиши (қиялик 8-10⁰ дан кам бўлмаслиги).
2. Ювиладиган жинс қатламларининг ҳаддан ташқари ғовак, сочилувчан бўлиши, тупроқ заррачаларининг бир-бирлари билан мустаҳкам жипслашмаганлиги.
3. Ёғин миқдорининг кўп бўлиши ва тез ёғиши.
4. Асосий дарё ўзанининг ювилаётган майдон сатҳига нисбатан пастда ва денгиз юзасига нисбатан баландда бўлиши.
Дарё ўзани ювилувчи майдонга нисбатан қанча пастда бўлса ва денгиз юзасидан қанча баландда бўлса, майдонда ҳосил бўлган ёмғир сувлари оқимининг ана шу дарё ўзанига қараб интилиши, ювиш кучи шунча катта бўлади.
Эрозия жараёнини вужудга келтирувчи юқоридаги сабаблар кучини камайтириш, шу билан бирга у келтирадиган оқибатларнинг олдини олиш учун кўриладиган асосий чоралар қуйидагилардан иборат:

1. 
   Ювилиш жараёнига учровчи тупроқ қатлами заррачаларининг мустаҳкам жипслашиб туришини таъминлаш. Бунинг учун ана шу районларда дарахтзорлар, ўтзорларни кўпайтириш, мавжуд дарахт, бутазорларни қирқишни қатъиян чеклаб қўйиш.
   
2. 
   Ҳайдаш ишларини тартибга солиш.
   
3. 
   Тоғ ён бағирларини қирқиб, террасалар ҳосил қилиш, бу билан нишаблик (қиялик) даражасини камайтириш.
   
4. 
   Жарларнинг ривожланишига йўл қўймаслик.
   

Жарларнинг пайдо бўлишини кўрсатадиган асосий белгилар биз юқорида кўрсатиб ўтганимиздек, биринчи йилда чуқурлиги 0,5-1 метр, эни 1-2 метр келадиган табиий ариқчаларнинг ҳосил бўлиши бўлиб, агар вақтида тегишли чоралар кўрилмаса, бу ариқчалар заминида кейинги 3-4 йил ичида қайта-қайта ўйилиши, қулаш, ювилиш жараёнлари натижасида чуқурлиги 15-20 метрга, эни ҳатто 10-30 метрга етадиган жарлар ҳосил бўлади. Шунинг учун иккинчи йилиёқ ана шу ҳосил бўлган ариқчалардан сув оққанда, уни ўйлаб, ювиб кетмайдиган қилиш, темирбетон плиталар ётқизиш, керак жойларда маълум тўсиқлар ўрнатиш ва сувнинг оқиш тезлигини иложи борича камайтириш, ариқчаларнинг ён деворлари атрофига кўп йиллик ўсимлик кўчатлари экиш даркор.