70-боб. Умумий қоидалар 68

1169-модда. Жисмоний шахснинг ҳуқуқ ва муомала лаёқатлари Жисмоний шахснинг ҳуқуқ ва муомала лаёқатлари унинг шахсий қонуни билан белгиланади. Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар Ўзбекистон Республикасида фуқаролик ҳуқуқ лаёқатидан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан тенг равишда фойдаланадилар, Ўзбекистон Республикасининг қонунлари ёки халқаро шартномаларида белгиланган ҳоллар бундан мустасно. Тўлдирилмоқда Жисмоний шахснинг битимлар ва зарар етказилиши оқибатида юзага келадиган мажбуриятларга нисбатан фуқаролик муомала лаёқати битимлар тузилган ёки зарар етказилишидан келиб чиқадиган мажбуриятлар юзага келган мамлакат ҳуқуқи бўйича белгиланади. Тўлдирилмоқда Тўлдирилмоқда Тўлдирилмоқда Жисмоний шахснинг хусусий тадбиркор бўлиш ҳамда бу билан боғлиқ ҳуқуқлар ва мажбуриятларга эга бўлиш лаёқати жисмоний шахс хусусий тадбиркор сифатида рўйхатга олинган мамлакат ҳуқуқи бўйича белгиланади. Рўйхатга олиш мамлакати бўлмаганда, хусусий тадбиркорлик фаолияти амалга ошириладиган асосий жой бўлган мамлакатнинг ҳуқуқи қўлланилади. Жисмоний шахсни муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган деб топиш суд қайси мамлакатники бўлса, шу мамлакат ҳуқуқига бўйсунади.	1252-модда. Жисмоний шахснинг ҳуқуқ лаёқати Жисмоний шахснинг фуқаролик ҳуқуқ лаёқатининг вужудга келиши ва тугатилиши унинг шахсий қонуни билан белгиланади. Чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар Ўзбекистон Республикасида фуқаролик ҳуқуқ лаёқатидан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан тенг равишда фойдаланадилар, Ўзбекистон Республикасининг қонунлари ёки халқаро шартномаларида белгиланган ҳоллар бундан мустасно.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 апрелдаги Ф–5464-сонли Фармойиши билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикасининг фуқаролик қонунчилигини такомиллаштириш Концепцияси II бўлим 12-бандида халқаро хусусий ҳуқуқ нормаларини қайта кўриб чиқиш, шу жумладан турли мамлакатлар ҳуқуқларини муқобил қўллаш принципини мустаҳкамлаш, мажбурият мазмунини тартибга солувчи ҳуқуққа ҳавола сифатида қўшимча муқобил коллизион боғланишни кўллаш, коллизион тартибга солишни назарда тутган шартномадан ташқари мажбуриятлар доирасини аниқлаш имкониятини кўриб чиқиш белгиланган. Кодекснинг 1169-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, шахснинг ҳуқуқ ва муомала лаёқати унинг шахсий қонуни билан белгиланади ва ушбу модданинг бешинчи қисми шахсни муомалага лаёқатсиз ёки муомала лаёқати чекланган деб топиш суд қайси мамлакатники бўлса, шу мамлакат ҳуқуқига бўйсунади. Жисмоний шахсни муомалага лаёқатсиз, муомала лаёқати чекланган деб топиш масалаларининг суд қонунига бўйсундирилиши “оқсоқланган” муносабатларга олиб келиши мумкин. Масалан, Германия хуқуқи Германия фуқаросини муомалага лаёқатсиз деб топиш масалаларини Герман хуқуқига бўйсиндирган. Муомала лаёқати масаласини бир ҳуқуққа, муомалага лаёқатсиз деб топиш масаласини бошқа ҳуқуққа бўйсиндириш мақсадга мувофиқ эмас деб ҳисобланади. Ушбу моддада таклиф этилаётган 3-банднинг аҳамияти қуйидаги ҳолатда кўринади. Глобаллашув жараёнида Ўзбекистон Республикасига келаётган туристлар сони ҳам ошиб бормоқда. Бундай ҳолатда фақатгина мамлакат ичидаги фуқаролар ўртасидаги битимлар хавфсизлиги емас, балки чет елликлар билан дунёнинг турли минтақаларида, хусусан юртимизда тузиладиган битимларнинг хавфсизлигини ҳам инобатга олиш лозим. Масалан, хорижий мамлакатдан келган шахс Ўзбекистонда битим тузди деб олайлик. Ушбу шахснинг мамлакатида муомала лаёқати ёши 21 ёш етиб белгиланга. Aммо у 19 ёшда. Мана шундай пайтда кейинчалик низо чиқиб қолганда ҳам ушбу шахс муомалага лаёқациз еканини важ қилиб келтира олмайди. Бу битимлар хавфсизлиги, фуқаролик муомаласи хавфсизлиги учун жуда ҳам муҳимдир. Aммо бу ҳар қандай битимларга емас, балки битим тарафлари бир ҳуқуқий тизим доирасида бўлиб турган пайтда тузадиган битимларга нисбатан қўлланилади. 4-банддаги истисно ҳолат еса оила ва ворислик билан боғлиқ масалалар алоҳида тартибга солинишини ҳисобга олган ҳолда киритилмоқда. Кўчмас мулк билан боғлиқ қоида еса битимлар хавфсизлиги нуқтаий назаридан киритилмоқда. Чунки, кўчмас мулк ҳақидаги қоида бу йерда назарда тутилмаса, Ўзбекистонга келиб шу йердаги кўчмас мулкни сотиб олган шахс ўз мамлакатида муомалага лаёқацизлигини важ қилиб келтириши мумкин бўлиб қолади.