7 Tish kasalliklarida. Xasanova G

II. BOB. STOMATOLOGIK KASALLIKLAR VA ULARDA 
QO`LLANILADIGAN DORIVOR O`SIMLIKLAR 
 
2.1. Stomatologik kasalliklar, turlari va ta`rifi 
Stomatologik kasalliklar keng tarqalgan xastaliklar qatoriga kiradi. 
Quyida bu xastaliklar turlari haqida qisqacha ma`lumotlar beriladi. 
Karies. «Millionlar kasalligi» nomi bilan yuritiladigan kasallik 
bo`lib, karies jahon aholisining qariyb 90 foizida uchraydi. Karies lotin 
tilida chirish, irish yoki suyak chiqishi ma`nosini anglatadi. Bunda 
tishning qattiq to`qimasi yemirilib, kovak hosil bo`ladi. Xastalik hiyla 
uzoq vaqt davom etadigan surunkali kasallik hisoblanadi. U ba`zi 
kishilarda tez kechib, tez orada tishini yemirib tashlaydi. 
Karies kasalligining kelib chiqishiga juda ko`pgina omillar sabab 
bo`lishi mumkin.
Olimlarning bir guruhi karbonsuv (uglevod) li ovqatlar, ularning 
qoldiqlari, so`lak tarkibidagi fermentlar va og`iz bo`shlig`idagi mikroblar 
ta`sirida tish emalini eritadigan kislota hosil qilish qobiliyatiga ega deb 
hisoblaydilar. Bu olimlar nazarida birinchi bosqich. Ikkinchi bosqichda 
tish emalining ochilib qolgan himoya qobig`ida endi zo`r berib ta`sir 
qiladigan mikroblarning kislota hosil qiluvchi roli ortadi. 
Yana bir nazariyaga qaraganda, kariesning paydo bo`lishi 
organizmda kechadigan umumiy jarayonlarga bog`liq bo`ladi, jumladan, 
hujayra tuzilishi va hujayralararo aloqalar darajasidagi moddalar 
almashinuvidagi buzilishlar, neyrogumoral uyg`unlik buzilishi, organizm 
oziqlanishi, unga organik (oqsil) va anorganik (mikroelementlar) 
moddalarning yetarli darajada tushmasligi, immunologik reaksiyalarning 
buzilishi va hokazo. Mazkur nazariyaga muvofiq, tishlar emali - tirik 
to`qima, shuning uchun karies paydo bo`lishi kishi organizmining 
holatiga uzviy aloqador hisoblanadi. 

---

24 
Kariesning kelib chiqishiga yana bir sabab - organizmga va tish 
to`qimasiga uzoq muddat davomida ta`sir qilib turadigan ko`pgina 
omillarning majmuidir. 
Pulpit. Bu xastalik kariesdan kelib chiqadigan asorat hisoblanadi. 
Pulpitda tishning nerv va qon tomirlari zararlanib, yallig`lanish sababli 
qattiq og`riq xuruj qiladi. Buni o`tkir pulpit deyiladi. Og`riq to`satdan 
bo`lib, tez to`xtaydi. Uning tabiati va kuchliligi turlicha bo`ladi. Og`riq 
butun jag`ga tarqaladi, chakkaga, quloqqa beriladi va hokazo. 
Pulpit hosil bo`lishiga mikroblarning dentin ariqchalari orqali 
pulpaga tushishi sabab bo`ladi. Ular pulpa to`qimasini to`xtovsiz ravishda 
zaharlab va ta`sirlab turadi. Paydo bo`lgan og`riqni qoldirish uchun 
odamlar ko`pincha o`z bilgilaricha turli usullarni qo`llaydilar. Jumladan, 
og`izlarini aroq, odekolon bilan chayadilar, bunda shilliq pardalar kuyadi. 
Bunday davolar vaqtinchalik og`riq qoldiradi.