7-tema. Estetika teoriyası Joba

Gózzallıq – qubılıstı jetiklik kóz-qarasınan, eń joqarı estetikalıq qunġa iye ekenligi menen sıpatlawshı estetikalıq kategoriya.
Gózzallıqtıń konkret-sezimlik kórinis tabıwı: uyġınlıq, simmetriya, ritm, proporciya, maqsetke muwapıqlıq, sonday-aq ob`ektlerdiń sırtqı kórinisin sıpatlawshı da dawıs hám reń-jaqtılıq múnásibetleri.
Gózzallıq tábiyatı tuwralı máselede bir neshe jantasıwdı kórsetiwimiz múmkin:
1. Gózzallıq – nárselerdiń óziniń ob`ektiv ózgesheligi. Bunday jantasıw áyyemgi Greciya naturfilosofiyasında qáliplesken bolıp, onda gózzallıq kosmostaġı uyġınlıq, jaratılıstaġı gózzallıq sıpatında túsinilgen. Gózzallıqtıń bul interpretaciyası frantsuz aġartıwshılıq estetikasına da tán edi. Gózzallıq - bul tábiyattıń ózine tán ózgesheligi, mısalı, salmaq, reń, kólem kibi.
2. Estetika reallıġı biytárep (neytral), gózzallıq deregi insan qálbinde jatadı. Gózzallıq - bul reallıq qubılısların sub`ektiv qabıl etiw.
3. Gózzallıq - ob`ektiv reallıqtıń ózgesheliklerin gózzallıq ólshemi sıpatında insan menen yaki onıń ámeliy zárúrlikleri, ómirdegi gózzallıq haqqındaġı ideyaları hám elesletiwlerimeen qatnasının nátiyjesi.
Gózzallıq qubılıslardın adamlardıń talġamı hám idealları prizması arqalı sub`ektiv estetikalıq bahalawlarġa tiykarlanatuġın ob`ektiv-estetikalıq mánisi sıpatında kórinis tabadı.
Sonı atap ótiw kerek, úshinshi jantasıw mádeniyat tariyxında ústinlik qıladı. Onıń tárepdarları Platon, Sokrat, Aristotel, N.Chernishevskiy hám basqalar edi.
Gnoseologiyalıq kóz-qarastan, gózzallıq - bul haqıyqıy ob`ekttiń pikiriy kelbeti. Sonıń menen birge, ol sáwlelendirilgen ob`ektti ideallastırıwdı kózde tutadı. Gózzallıq - bul elesletiw tiykarında qurılġan ob`ekttiń aqılıy modeli, onıń uyġın ózgeshelikleri pikir menen akırına jetkiziledi.
Kelbetsizlik - bul estetikanıń gózzallıqtıń kerisi bolġan, unamsız estetikalıq qundı ańlatatuġın kategoriyası.
Kelbetsizlik – ólshem, tártipten ajıralġanlıq, xaos. Áyyemgi grek estetikasında kelbetsizlik joqlıq, jawızlıq túsiniklerine jaqınlastırılġan. Orta ásirler estetikasında gúnanıń kórinis tabıw forması hám aqıbeti sıpatında qabıl qılınġan. Aġartıwshılıq estetikası iskusstvodaġı kelbetsizlikti sáwelendiriw imkansız dep esapladı. Biraq Oyanıw dáwirinde tábiyattıń qúdiretli energiyası hám sheksiz reń-báreńliginiń dálili sıpatında kelbetsizliktiń ullı dóretiwshilik kúshi tán alınġan. Romantizm «ektsentriklik»tiń hám «kelbetsizlik»tiń iskusstvo ushın qunına itibar qarattı. Modernizmde ol teńsiz qádiriyat sıpatında interpretaciyalanġan.
Iskusstvodaġı gózzallıq hám kelbetsizliktiń dialektikası Aristotel` tárepinen kútá jaqsı kórsetip berilgen. Onıń atap kórsetiwinshe, kórkem iskerlikte kelbetsizlik jetik, gózzal tárizde súwretleniwi múmkin, yaġnıy ol gózzallıq ózgesheliklerin aladı.
Solay etip, kelbetsizliktiń estetikalıq keshirmeleri eki tárepleme: iskusstvo shıġarmasınan zavqlanıw súwretlew predmetine bolġan jiyirkenish penen birge keledi.
Kóterińkilik sıpat aspektinen gózzal dep sıpatlanġan, biraq bul sıpat ózin joqarı dárejedegi gózzallıq, sheksiz gózzallıq kibi júzege shıġaradı. Kóterińkilik bizge tańlanıw, zawıq, uyġın talap hám joqarı mádeniyat ierarxiyalarınıń ilahiy baġdarlamasın seziniw tuyġıların beredi.