7-tema. Estetika teoriyası Joba

Tragediyalılıq - erkinlik hám zárúrliktiń óz-ara tásiri procesinde júzege keletuġın hám insan azap-uqıbetleri, ómir ushın mańızlı bolġan qádiriyatlardıń ólimi hám nabıt bolıwı menen qatar keshetuġın turmıstıń ótkir qayshılıqların (toqnasıwların), jaġdaylar hám shárayatlardı sáwlelendiriwshi estetika kategoriyası.
Tragediyalıq gózzallıq hám kóterińkilikke sonısı menen jakın, ol insan qádir-qımbatı hám ullılıġı ideyasınan ajıralmaġan halda, olardıń zárúriyat kúshleri menen toqnasıwında joldas bolatuġın hám erkin háreketlerde, hám azaplarda kórinis tabadı.
Insannıń erkin háreketi onı jaq qılatuġın sózsiz bir zárúriyattı ámelge asıradı, bul zárúriyat áyne adam onı jeńip ótiwge yaki onnan qashıwġa háreket qılġanında quwıp jetedi.
Áyyemgi dáwirde, shaxsıy baslama rawajlanıwının pás dárejesinde bolġanında, tragediyalıq shaxs hám táġdirdiń óz-ara tásiri arqalı súwretlengen (Moyra). Táġdir tábiyatta hám jámiyette húkimranlık qılatuġıniyesiz kúsh sıpatında túsindirilgen. Moyralar insan ómirin anıqlaydı, lekin aldınnan belgilengen tártiptiń ózine tán epizodların ámelge asırıw, erkin háreketleri arqalı. Qaharman táġdirdi ózgerte almaydı, lekin ol bolıp atırġan nárselerdi passiv ráwishte qabıl qılmaydı, oġan belsendi qarsı shıġadı hám sonıń menen óz erkinligin kórsetedi.
Orta ásirlerde adamlardıń erkin Qudaydıń erkine boysındırıw hám basqa ómirde, Qudaydıń saltanatında ádalattı tiklew wádesi eń tiykarġı motiv bolġan. Tragediya principi jerdegi hám aspan baslamaları toqnasıwında jatadı.
Jańa dáwirde, shaxsiy baslamanıń hár tárepleme rawajlandırılıwı menen tragediyanıń deregi sub`ekttiń ózi, onıń ishki dún`yasınıń tereńleri hám olar menen shártlengen is-háreketler bolıp tabıladı. Mısalı, Shekspir tragediyalarınıń qaharmanları.
Gegel` tragediya deregin morallıq mánistiń erk hám orınlanıw tarawı sıpatında ózin ózi bifurkaciyalawında kórdi. Jańa ásir adamı óz tragediyasında basına túsken qorqınısh hám azaplarda ózi ayıpdar. Biraq toqnasıp atırġan kúshlerdiń ólimi buzılġan teń salmaqlılıqtı basqa joqarı dárejede qayta tikleydi hám usı tárizde Gegel`diń pikirine kóre, ruwxtıń tariyxıy ózin-ózi rawajlandırıwına járdemlesken halda universal substanciyanı ilgeri súredi. Sol sebepli Hegel` ushın tragediyanıń reńi aq: tragediyalıq adamlardı tazalawshı tásirge iye (katarsis), olardı jawızlıqqa qarsı gúresiwge shaqıradı.
Tragediyalıq shıġarmanıń tiykarġı wazıypası - bul insan qádir-qımbatın tastıyıqlaw, insan imkaniyatların keńeytiw, tariyxıy qáliplesken, biraq eń kúshli hám belsendi, joqarı ideallardan ilhamlanġanlar ushın tar bolıp qalġan shegaralardı buzıw.
Ómirdegi hám iskusstvodaġı tragediyalılıqtıń kerisi bul kúlkililik bolıp tabıladı.