7-Mavzu. Kreditga layoqatlik tahlili

Korxona ishonchligini baholash indiqatorlari va ularning normalari

Ko‘rsatkichlar	Norma		Baho
Joriy likvidlik koeffitsenti	2.0 dan kichik		Qoniqarsiz
	2.0 ga teng va katta yoki		Qoniqarli
	2,0- 2,5 orasida
	2,5ga teng va undan katta lekin 3.0		YAxshi
	dan kichik
	3.0 ga teng va undan katta		A’lo
Kayta likvidlik darajasi	1,0 dan kichik		Qoniqarsiz
	1,0 ga teng va katta, lekin 1,5 dan		Qoniqarli
	kichik
	1,5 ga teng va undan katta, lekin	2,0	YAxshi
	dan kichik
	2,0 ga teng va undan katta		A’lo
O‘z aylanma mablag‘lari bilan	0,1 dan kichik		Qoniqarsiz
taminlanish koeffitsenti
	0,1 ga teng va undan katta, lekin 0,15		Qoniqarli
	dan kichik
	0,15ga teng va undan katta, lekin	0,3	YAxshi
	dan kichik
	0,3 ga teng va undan katta		A’lo
Mutlaq likvidlik koeffitsenti	1,0 dan kichik		Qoniqarsiz
	1,0 ga teng va katta, lekin 1,5 dan		Qoniqarli
	kichik
	1,5 ga teng va undan katta, lekin	3,0	YAxshi
	dan kichik
	3,0 ga teng va undan katta		A’lo
Moliyaviy barqarorlik koeffitsenti	1,0 dan kichik		Qoniqarsiz
	1,0 ga teng va undan katta, lekin 1,5		Qoniqarli
	dan kichik
	1,5 ga teng va undan katta, lekin 3,0

	dan kichik	YAxshi
	3,0 ga teng va undan katta	A’lo
Avtonomiya koeffitsenti	Kredit stavkasiga bog‘liq	O‘rnatilmagan
Xususiy kapital rentabelligi	Bank depozitlari bo‘yicha foiz	Qoniqarsiz
	stavkalarining quyi holati
	Bank depozitlari bo‘yicha foiz	Qoniqarli
	stavkalari inflyasiya darajasidan
	nisbatan yuqori- 1,25
	Bank depozitlari bo‘yicha foiz	YAxshi
	stavkalari inflyasiya darajasidan
	nisbatan yuqori- 1,25- 1,5
	Bank depozitlari bo‘yicha foiz	A’lo
	stavkalri inflyasiya darajasidan
	nisbatan yuqori 1.5-2.0

Korxona ishonchligini baholashda qator ko‘rsatkichlar ifodasi va ularning jamlanmasidan iborat Altmanning formulasidan ham foydalaniladi. Ushbu formulasi korxona iqtisodiy nochorligini baholash modeli sifatida ham tan olingan.

Z = 6,56X1 + 3,26X2 + 6,72X3 + 1,05X4

277
Bunda:

X1 – aylanma mablag‘lar (joriy aktivlar)/jami aktivlar; X2 – sof foyda/jami aktivlar

X3 – foizlar va soliqlar to‘loviga qadar foyda/ balans jami X4 – xususiy kapital/majburiyatlar jami
Korxona ishonchligini bilishning qo‘shimcha baholash normalari sifatida ustav kapitalining majburiyatlar nisbatan ustunligiga, korxonaning innovatsion aktivligiga, ko‘rgazma va yarmarkalarda qatnashish darajasiga, yutuqlariga, tanlovlarda g‘oliblik darajalariga ham ahamiyat qaratish lozim.

Korxona raqobatdoshligining tahlili

Dunyoning barcha davlatlari uchun bosh maqsad bu iqtisodiy o‘sishga, xalq farovonligini taminlashga qaratilgan. SHu sababli jaxonning barcha davlatlarida raqobatdosh xujalik yuritish tuzilmalarini yaratishga, ularni ularni modernizatsiya va rekonstruksiya qilishga, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishning zamonaviy, samarali shakllariga o‘tishga muhim ahamiyat qaratilmoqda.

Korxoani raqobatdoshligi- uning bozordagi raqiblarga nisbatan ustunligi va iqtisodiy navflikka ega bo‘lishidir. Raqobatdoshlik kompleks ko‘rsatkichlar tizimi orqali baholanadi. Uni baholashdan maqsad-korxonaning tarmoq, xudud va xalqaro bozordagi o‘rnini belgilashdan iborat.

Korxona raqobatdoshligini baholash algoritmi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

-baholash maqsadini aniqlash;

-baholash, tahlil etish faoliyat turlarini belgilash;

-taqqoslash tanlovi;

-ko‘rsatkichlarini tanlash va tasniflash;

-ko‘rsatkichlarni baholash, tahlil etish;
-ko‘rsatkichlar baholash natijalarini umumlashtirish;
-raqobatdoshlikni baholash xulosalarini tayyorlash.

-jadval

Korxoaning raqobatdoshligini aniqlashning ko‘rsatkichlari tizimi va

ularning aniqlanishi

Ko‘rsatkichlari	Aniqlanishi	Ko‘rsatkichni baholashdagi
		roli
1. Korxonaning ishlab chiqarish faoliyati samaradorligi- En
1.1. Mahsulot birligiga to‘g‘ri	Mahsulot (tovar, ish va	Mahsulot ishlab chiqarishda
keladigan ishlab chiqarish	xizmat)larni sotishdan sof	xarajatlarning samaradorligini
xarajatlari	tushum / sotilgan mahsulot	ko‘rsatadi
	(tovar, ish va xizmat)larni ishlab
	chiqarish tannarxi
1.2. Fond qaytimi	Mahsulot (tovar, ish va	Asosiy ishlab chiqarish
	xizmat)larni sotishdan sof	vositalarining samaradorligini
	tushum / asosiy vositalarining	tasniflaydi
	o‘rtacha yillik qiymati
1.3. Ishlab chiqarish rentabelligi,	Mahsulot (tovar, ish va	Xarajatlarning foyda keltirishini
%	xizmat)larni sotishdan yalpi	tasniflaydi

278

	foyda x100% /sotilgan
	mahsulotning to‘liq tannarxi
1.4. Mehnat unumdorligi, ming	Mahsulot (tovar, ish va	Mehnatning samaradorligini
so‘m/kishi	xizmat)larni sotishdan sof	tasniflaydi
	tushum / Xodimlarning o‘rtacha
	ro‘yxat soni
2. Korxonaning moliyaviy ahvoli- Fn
2.1. Avtonomiya koeffitsenti	Xususiy kapital / Balans jami	Korxonaning qarshi tomonga
		qaram bo‘lmasligini tasniflaydi
2.2.To‘lov layoqati koeffitsenti	Joriy aktivlar / Joriy	Korxonaning majburiyatlarini
	majburiyatlar	bajarishini tasniflaydi
2.3. Mutlaq likvidlik koeffitsenti	Pul mablag‘lari va qisqa	Joriy majburiyatlarni qoplash
	muddatli moliyaviy qo‘yilmalar /	manbalar bo‘lgan vositalarning
	qisqa muddatli majburiyatlar	sifat tarkibini ko‘rsatadi
2.4. Aylanma aktivlarning	Mahsulot (tovar, ish va	Aylanma aktivlarning aylanishlar
aylanuvchanlik koeffitsenti	xizmat)larni sotishdan sof	soni va davrini tezligini
	tushum /Aylanma aktivlarning	tasniflaydi
	o‘rtacha yillik qiymati
3. Tovarni sotish va ilgari surishni tashkil qilish samaradorligi- Ec
3.1 Sotuv rentabelligi, %	Mahsulot (tovar, ish va	Sotish foydaligini tasniflaydi
	xizmat)larni sotishdan yalpi
	foyda x100% / Mahsulot (tovar,
	ish va xizmat)larni sotishdan sof
	tushum
3.2. Tayyor mahsulotning	Sotilmagan mahsulotlar hajmi /	Tayyor mahsulotning
omborda turib qolish koeffitsienti	Mahsulot (tovar, ish va	bozoriyligini tasniflaydi
	xizmat)larni sotishdan sof
	tushum
3.3. Ishlab chiqarish	Mahsulot (tovar, ish va	Quvvatlardan foydalanishning
quvvatlaridan foydalanish	xizmat)larni sotishdan sof	samaradorligini tasniflaydi
koeffitsienti	tushum / Ishlab chiqarish quvvati
	xajmi

3.4. Reklama va sotuvni	Mahsulot (tovar, ish va	Reklama va sotuvni
rag‘batlantirish vositalari	xizmat)larni sotishdan yalpi	xarajatlarining qoplanishini
koeffitsienti.	foyda /reklama va sotuv	tasniflaydi
	xarajatlari