7-Mavzu. Kreditga layoqatlik tahlili

Ommaviy axboroot vositalarida e’lonlar	^Rr6	^Rr6	^Rr6
^Rr6
CHegirmalar	^Rr7	^Rr7	^Rr7	^Rr7

Lamben modeli bo‘yicha raqobatoshlik tahlili metodikasi ham amaliyotda keng qo‘llaniladi. Unda asosiy ko‘rsatkichlar sifatida bozordagi ulushi, tovarlar tarkibi ulushi, xarajatlar sarfi, texnologiyalarni o‘zlashtirish darajasi va imidji olingan.

Baholash	Baholash mezonlari
ko‘rsatkichlari	Past	O‘rta	YUqori
	1-2 ball	2-3 bal	4-5 ball
Bozordagi ulushi	3/1 dan kichik	3/1 dan yuqori	lider
Tovar tarkibining ulushi	diferensiyalanmagan	diferensiyalangan	Noyob

-jadval Raqobatdoshlikning aniqlash va tahlil qilishning Lamben modeli

281

Xarajatlar	Raqobatchilarniki	Raqobatchilarniki	Raqobatchilarnikidan
	yuqori	bilan bir xil	kam
Texnologiyalni	O‘zlashtirish qiyin	O‘zlatirish ason	To‘liq o‘zlashtirilgan
o‘zlashtirish darajasi	kechadi	kechadi
Imidj	yo‘q	Rivojlangan	Kuchli imidjga ega

Natijalar ballik tizimda baholanadi.
Raqobatdoshlikning shuningdek ichki normalar, tartiblari ham belgilanadi.
Eng ommalashgan formasi bu reyting baholash ususli hisoblanadi.

Bu erda:
R_j — korxonaning reyting bahosi;

X₁X₂,.. .X_n — tahlil qilinayotgan ko‘rsatkichlarning nisbiy ifodasi;

SHuningdek, korxona raqobatdoshligini aniqlashning matritsali, samaradorlikka bog‘langan modellaridan ham amaliyotda keng foydalaniladi.

Daromad tahlili

Kredit inspektorlari layoqatlikni baholashda o‘rganidigan eng muhim ko‘rsatkichlardan biri bu korxonaning doromad ko‘rsakichi hisoblanadi. Ddaromadlar tahlilida ularning joriy va istiqboldagi ko‘rsatkichlarini baholash lozim. Bunda, omilli tahlilga ham muhim e’tibor qaratish lozim. Bu borada kredit inspektorlari, ekspertlar quyidagi muhim jixatlarni ahamiyat qaratishlari lozim: foydani maksimallashtirishning qanday imkoniyatlari mavjudliga; agar korxona zararga ishlayotgan bo‘lsa buning sabablarini chuqur o‘rganishi; tendensiyalariga (tarmoq rivojlantirish yuzasidan dasturlarga, faoliyatning kelajagiga, bozorning kengayishiga va x.k.); xarajatlarni boshqarish imkoniyatlariga va h.k. jihatlarga.

-jadval

Daromadlar tahlili va uning muhim qatorlari
O‘rganish	Mazmuni
qatorlari
Daromadning tarkibiy va	Korxonada daromadlarining umumiy xajmi va tarkibiy tuzilizi bo‘yicha
trend tahlili	gorizontal,vertikal va trendli tahlili amalga oshiriladi.
	Daromadlarning mutlaq ifodalari moliyaviy natiajaviylikni aniq baholash
Daromadalrning	imtoknini bermaydi. SHu sbabli ko‘pincha ularning nisbiy ifodalariga axamiyat
koeffitsentili tahlili	qaratiladi. Bu bir so‘mlik aktiv, xarajat, kapitalga to‘g‘ri keladigan daromad
	ko‘rsatkichini ifoda etadi.
Daromadlarning omilli	Daromadlarning o‘zgarishiga tasir etuvchi ichki va tashqi omillarning ta’sirini
tahlili	aniq baholash va ularni maksimallashtirishning chora tadbirlarini ko‘rish
	imoknini beradi.
Daromadlarning	Daromadlar xarajatlar bilan bog‘langan holda moliyaviy natijaviylikning foyda
moliyaviy natijalarga	va zararlarda to‘planishi, ularning jamg‘arilishi, ishlatilishi yuzasidan
ta’sirining tahlili	moliyaviy axvolga ta’sirini baholashni tasniflaydi.
282

Kredit inspektorlari daromadlar tahlilida operatsion faoliyatdan daromadlarning muhim qatori hisoblangan mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan sof tushumlar, sotilgan mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni ishlab chiqarish tannarxi hamda mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan yalpi foyda ko‘rsatkichlarini o‘zgarishlariga, ularning o‘zgarish sabablariga, sof foyda tarkibidagi salmog‘iga ahamyait qaratishlari lozim. Negaki bu foyda kreditlarning foizlarini qoplash manbasi ham hisoblanadi. Kreditorlarning olingan kreditlar hisobiga to‘lovlari va ularga tegishli foizlarning to‘lash imkoniyatlarining mavjudligini faqat ularning o‘zigagigina axamiyatli masala emas.

mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan sof tushumlarning o‘sishi bilan, sotilgan mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni ishlab chiqarish tannarxining o‘sishi, shu bilan birgalikda mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan yalpi foydaning o‘zgarishlarini baholashda albatta ularning o‘zaro bog‘liqligiga va uzviylikdagi aloqadorligia muhim e’tibor berish lozim

YA’ni; mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan yalpi foydaning o‘sishi mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan sof tushumning o‘sishidan yuqori bo‘lishi va uning o‘sishi sotilgan maxsulot (tovar, ish va xizmat)larni ishlab chiqarish tanarxining o‘sishidan yuqori bo‘lishi lozim.

Buni formula shaklida quyidagicha ifoda etish mumkin.

F_S ≥ T_s≥ T_x