7-mavzu: klassik iqtisodiy maktabning to`la shakillanishi va a

Mehnat unumdorligi to'g'risidagi ta'limot. 

Mehnat  unumdorligi  –  bu  qayta  ishlanayotgan  material  qiymatining  oshuviga  olib 

keladigan mehnatdir.  

Smitda bu masala ancha mukammal tahlil etilgan. Fiziokratlarda qiymatning manbai 

u  yoki  bu  konkret  mehnat  shakllari  emas,  qaysi  sohada  bo'lishining  farqi  yo'q,  balki 

umuman mehnat ekanligini ko'rsatib berdi. 

  

Smitning fikricha, qiymat va foyda umumiy ijtimoiy mehnat bilan yaratiladi.  

Avvalo  kapitalga  almashuvni,  ya'ni  foyda  yaratuvchi  mehnat  unumli  deb  e'lon  qilinadi, 

maqsadidan  qat'i  nazar  odamlarning  boshqa  turdagi  faoliyati  unumsiz  mehnat  harajatlari 

deb aytiladi. Unumli va unumsiz mehnatning farqi shundaki, birinchisi kapitalga almashsa, 

ikkinchisi daromadga almashtiriladi.  

Bu tushunchadan boshqa fikr ham kelib chiqadi. Mehnat metafizik ravishda qaralib, 

tarixiy  bo'lmagan  hamma  davrlarga  xos  kategoriya  deb  tushuniladi.  Moddiy  bo'lmagan 

ishlab  chiqarishning  hammasi  unumsiz  mehnat  deb  qaraladi,  masalan,  xizmat  sohalari. 

Unga  davlat  chinovniklari,  armiya,  flot,  shuningdek,  ruhoniy,  huquqshunos,  vrach, 

yozuvchi, har xil aktyorlar va boshqalar shu guruhga bevosita ishlab chiqarish bilan bog'liq 

bo'lmagan  toifa  vakillari  qo'shiladi.  Demak,  tovarda  o'z  aksini  topgan  mehnat  unumli, 

xizmat  sohalari  unumsiz  mehnat  bo'lib  chiqadi.  Smitning  tasdiqlashicha,  davlat 

daromadining  deyarli  hammasi  unumsiz  elementlarni  ta'minlash  uchun  sarf  bo'ladi  (bu 

gapda  jon  bor), shu  sababli  jamiyatda  bunday  guruhlar  imkon  boricha  kam  bo'lish  kerak, 

deydi u.