7-mavzu. Kichik biznes va tadbirkorliksub’ektlarida ishlab chiqarishxarajatlari va mahsulot tannarxi tahlili

7-mavzu. KICHIK BIZNES VA TADBIRKORLIKSUB’EKTLARIDA
ISHLAB CHIQARISHXARAJATLARI VA MAHSULOT TANNARXI
TAHLILI


7.1. Ishlab chiqarish xarajatlarining mohiyati,
tarkibi va elementlari

Har bir korxona maxsulot ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’liq xarajatlarni amalga oshiradi. Maxsulot ishlab chiqarish jarayonida sarf qilingan moddiy resurslar (asosiy vositalar eskirishi, xom-ashyo va materiallar, yonilg’i-moylash materiallari, extiyot qismlar va boshqa) va jonli mehnat sarfi ishlab chiqarish xarajatlarini tashkil qiladi.

Korxonaning ishlab chiqarish, sotish va boshqa faoliyati natijasida yuzaga keladigan xarajatlarini quyidagicha turkumlash mumkin (7.1.1-rasm):
1. Ishlab chiqarish jarayonidagi ishtirokiga ko’ra:
- ishlab chiqarish harajatlari;
- noishlab chiqarish harajatlari.
2. Ishlab chiqarishda sarf etiladigan resurslar manbaiga ko’ra:
- ichki harajatlar;
- tashqi harajatlar.
3. Maxsulot ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga nisbatai:
- doimiy harajatlar;
- o’zgaruvchan harajatlar.
4. Maxsulot tannarxiga olib borilishi jihatidan:
- bevosita harajatlar;
- bilvosita harajatlar.
5. Korxonaning umumiy ishlab chiqarish, moliyaviy va boshqa faoliyati natijasida yuzaga keladigan:
- maxsulot tannarxiga kiritiladigan harajatlar;
- davr harajatlari;
- moliyaviy faoliyat bo’yicha harajatlar;
- favqulodda zararlar.
Ishlab chiqarish harajatlari bevosita ishlab chiqarish jarayoni amalga oshirish bilan bog’liq quyidagi harajatlardan tashkil topadi:
- bevosita moddiy material harajatlari;
- bevosita mehnatga haq to’lash harajatlari;
- ishlab chiqarishga taalluqli ustama harajatlar.
Bevosita maxsulot ishlab chiqarish jarayoni bilan bog’liq bo’lmagan
harajat turlari noishlab chiqarish harajatlari deb yuritiladi. Uning tarkibiga:
- maxsulotni sotish bilan bog’liq harajatlar;
- boshqaruv harajatlari;
- boshqa operatsion harajatlar va zararlar;
- favqulodda zararlar kiradi.