7-mavzu: individual psixologik xususiyatlar: qobiliyat reja

B.M.Teplov
haqli ravishda aytgandek, psixologik 
xususiyat har taraflama ahamiyatga ega bo`lib, ular xarakterning ham, qobiliyatning ham tabiiy 
asosini tashkil qiladi. Umumiy tipdagi xususiyatlar kuchda va tonusda ifodalanadigan faollik, 
vazminlik, in`ikos va harakat jarayonlarining sezgirlik darajasi, shubhasiz qobiliyatning tashkil 
topishiga ta`sir qiladi. 
Badiiy tipning xarakterli belgisi shundaki, ular birinchidan, voqelikni yaxlit, to`la va jonli 
tarzda idrok etadilar, qolbuki mutafakkirlar uni bo`lib-bo`lib qabul qiladilar va shuning bilan go`yo 
uni jonsizlantiradilar. 

---

Ikkinchidan, badiiy tip vakillarida tasavvur abstrakt fikrlashdan ustun bo`ladi. 
Fantaziya - 
deydi I.P.Pavlov - bu badiiy qobiliyat bo`lib birinchi signal tizimiga tegishlidir
. Fikrlovchi tipda 
esa aql nazariy bo`lib, u so`z bilan bog`liqdir. 
Uchinchidan, badiiy tip yuksak emosionallik bilan ajralib turadi, chunki birinchi signal 
tizimi I.P.Pavlov tili bilan aytganda asosiy emosional fondni tashkil qiluvchi miya qobiqi bilan 
yaqin bog`liqdir. badiiy tip hayajonli, muqarrar, emosional tipdir degan edi I.P.Pavlov va aksincha, 
mutafakkir tipda emosional fon va birinchi signal tizimi zaif bo`lsada, lekin u sog`lom va soddadil 
odam bo`ladi. 
Ko`pchilik olimlar vunderkindlar jismonan zaif deb biladilar. Lekin bu xulosa noto`g`ri. 
Vunderkindlarning hammasi aqlan va jismonan soppa soq. Buni isbotlash uchun 20-yillarda 
amerikalik psixologlar tomonidan tadqiqotlar o`tkazilgan. Bu tadqiqotga A.Termen boshchilik 
qilgan. Ular tadqiqot uchun 15000 o`quvchilarni o`g`il bola va qizlarni saralab oldilar. Ular 
umumiy aqlan rivojlangan, o`ziga xos xususiyatli 6 yoshdan 12 yoshgacha bo`lgan bolalar edi. 
Saralash jarayoni test natijalari va o`qituvchilarning tavsifnomasi asosida o`tkaziladi. So`ng bu 
o`quvchilar 10 yil mobaynida tadqiq etiladilar. Bu o`quvchilar boshqalarga nisbatan 
sog`liqlarining farqi yo`q, ular ham kasal bo`ladilar, asablari charchaydi. Lekin baribir ular 
boshqalarga nisbatan sog`lom, har tomonlama rivojlangan yetti muchali sog` bolalardir. 
Rus psixologi