7-mavzu: individual psixologik xususiyatlar: qobiliyat reja

M.G.Davletshin
texnikaviy qobiliyat ustida tadqiqot ishlari olib 
borgan yetakchi mutaxassis hisoblanadi. Muallif texnikaviy qobiliyat deganda shaxsning 
individual psixik xususiyatlaridan tuzilgan shunday o`ziga xos birikmalarni tushunadiki, u 
shaxsning texnikaviy faoliyatga yaroqlilik darajasini va u bilan muvaffaqiyatli ravishda 
shug`ullana olishini aniqlaydi. 
M.G.Davletshin ham an`anaviy yo`ldan borib, texnikaviy qobiliyatlarni ikkita o`sha 
nomdagi tipga ajratadi hamda yetakchi tayanch xususiyatlarini o`zgarishsiz qoldiradi. Lekin 
boshqalardan farqli o`laroq, bunda yetakchi xususiyatlar rivojlangan texnikaviy fikrlash va fazoviy 

---

tasavvurdan iboratdir. Uning talqinicha, texnikaviy iste`dodli shaxs bo`lish uchun unda a) amaliy 
jihatdan fahmli; b) texnik moslamalarni tahlil qila olish qobiliyati; v) narsalarni montaj qilib 
qismlardan butun hosil qila olish qobiliyati bo`lishi shart.
Keyingi yillar ichida o`zbekiston psixologiyasida ham qobiliyat va iste`dod masalalari 
bo`yicha bir qancha psixologlar ish olib bormoqdalar. Bu sohada B.R.Qodirov, B.S.Sodiqov, 
E.G`.G`oziev, V.A.Tokareva, Z.Nishonovalarning tadqiqot ishlari ma`lum bo`lib, qobiliyat, 
iste`dod tushunchalariga o`z ta`riflarini berganlar. 
B.R.Qodirovning
fikricha: "Ma`lum bir faoliyatga qiziqmay turib qobiliyat haqida gapirib 
bo`lmaydi. Va o`z navbatida har qanday qobiliyatli bola hali iste`dodli degani emas. Ko`p qirrali 
va rivojlangan qobiliyatlar iste`dodli bola shaxsining moddiy asosini tashkil etadi, xolos. 
Aksincha, iste`dodli bola qobiliyatsiz bo`lishi mumkin emas. Bu fikrlardan ko`rinib turibdiki, 
iste`dodli bola sof fikrli, har xil qobiliyatga va umuman aqliy rivojlanishga tayyor turgan 
hozirjavob, nodir shaxsiy xususiyatlarga to`la boladir. 
Mavzu yuzasidan nazorat savollari:
1.
Qobiliyatlar tushunchasining mazmunini izohlang?
2.
Qobiliyatlarning sifati va miqdor tavsifi nimalarda ko’rinadi?
3.
Qobiliyatlar tuzilishini tarkibini ko’rsating?
4.
Qobiliyat borasidagi nazariyalarning mazmuni nimalarda ko’rinadi?
5.
Qobiliyatlarning tabiiy asoslarini ajratib ko’rsating? 
6.
Qobiliyatlarning rivojlanishiga ta'sir etuvchi omillar nimalar bilan belgilanadi?