|
Ma’naviy sadriyatlardagi go`zallik.
Bu borada asosiy e’tiborimizni san’atda go`zallikni
aks etishi va uning estetik xususiyatlari bilan bogliq masalalarga qaratishni lozim topdik.
Ma’lumki, san’at borlikni tugridan-tug`ri aks ettirmaydi, aksincha uni badiiy kiyofalar
vositasida ifodalaydi. Shunga kura, san’at asari insonni faqat voqelikdagi go`zalliklar bilan
cheklanmaslikka, ayni paytda mavjud go`zalliklarni ongli tarzda mushoxdda qilishga, baholashga
undaydi. Ayniqsa bu xususiyat rassomlik san’atida yaqqol ko`zga tashlanadi. Masalan, Ruzi
CHorievning «Bolalik xotiralari», «Zamondoshlarim» portretlar turkumi hamda «Fargona
vodiysi» kabi rangtasvir asarlari fikrimizning yorkin ifodasidir. Rassomning «Beshik» deb
nomlangan kartinasida qizil gilamda o`tirgan ona beshik ustiga engashgan, gilamning milliy
nakshlari, qadimiy o`zbek beshigi, ona ko`ylagining yorkin rangi, uning orkasiga tashlangan uzun
soch urimi - bo’larning barchasi o`zbek xalk ko`shigi - «Qora sochim»ni yodga soladi. Shuning
uchun rassomning kartinalarini o`z davrida o`zbek estradasining yulduzi Botir Zokirov «ko`shik
deb atash mumkin», deya e’tirof etgani bejiz emas.
Yetuk rassomlar hayotning barcha hodisalarini rangtasvir orqaliko`radi, hayotga ijod
manbai sifatida munosabat bildiradi. SHuning uchun ham san’atning bu to`rida go`zallikning
qirralari ko’proq ufurub turadi.Bu rux o`z navbatida, insonlarni rangtasvirni sevishga, tasviriy
san’atni estetik idrok etishga, ranglardan zavqlanishga undaydi. Bunday xususiyatlar Orol
Tansikboev, CHingiz Ahmarov, Bahodir Jalolov, Javlon Umarbekov, Alisher Mirzaev, Dilyor
Imomov kabi atokli rassomlar hamda Akmal Nuriddinov, Sergey Alibekov, Ortikali Qozokov
singari musavvirlarning realistik yunalishdagi asarlarida O`z aksini topgan. Ularning asarlarida
go`zallik nafakat rassomning shaxsiy ideali, balki O`z xalqhayotining muhimbo’lagini mujassam
etganligi, insonlarning tafakkuri va qalbiga ta’sir ko’rsatishi hamda go`zallikni yaratishda
rassomning zimmasiga yuklanadigan mas’uliyatning yuksakligi va muqaddasligi ham ana shu
bilan belgilanadi. Bu xususda nafosat falsafasining bilimdoni Tilab Mahmudov shunday deydi:
«Qachonki san’at asarlari muhimhayotiy muammolarni aks ettirsa yoki xalq kayfiyati va
goyalarini ifodalasa, ular millionlab mexdatkashlarning ezgu hamroxiga aylanadi. Bunday asarlar
hech kachon xalqdan, amaliyotdan ajralgan emas. Rassomning millathayoti bilan aloqkasigina
yangi va asl san’at asarlarining paydo bo’lishida muham manba bo’lib xizmat qiladi».
Ma’lumki, xar bir xalqiing boshqa xalkda uchramaydigan, boshqalar uchun o`rnakbo’larli
xususiyatlari mavjud. Go`zallikni xis etish va zavqlanish ham xalqiing badiiy tafakkuri, estetik
didi, nafis tuygulariga bogliq. Shunday xolatlar bo’ladiki, o`zga millat vaqilining go`zallikdan
zavq`lanishi, didi va badiiy tasavvurlari ikkinchi bir millat estetik dunyoqarashlari bilan mos
kelmaydi. San’atning kuchi shundaki, u manashunday nomutanosib jarayonni uygunlashtiradi,
beqaror xolatni barqarorlashtiradi. Bunda ilgor qadriyatlar uzlashtirilishi barobarida mavjud
kamchiliklar bartaraf qilinadi.
Xar qanday ma’naviy, siyosiy, ijtimoiy xodisa davrlar o`tishi bilan takrorlanadi.Ammo, bu
takrorlanishlar avvalgilari bilan bir xil bo’lmaydi, u muayyan yangiliklar, yangicha munosabatlar
orqali rivojlanib boradi. Insonning falsafiy tafakkuri uzlikni anglashgaqaratilgan qadriyatlar orqali
belgilanadi va u jaxat tajribalarini uzlashtirishga qaratilgan bo’ladi. Yangicha qadriyatlar va
ulardagi go`zallikni idrok etish ana shunday tajribalar sirasiga kiradi. Zotan, inson hayotini,
yashash tarzini, faoliyatini belgilash vazifasini uz zimmasiga olgan integratsiya va globallashuv
jarayonlarida bu masalaning ijobiy xal etilishi goyatda zarur. Shunga kura ma’naviy qadriyatlar
tizimida go`zallik kuyidagi jixatlar bilan belgilanadi:
-
san’atda soglom ruxiyat va hayot xaqidagi tasavvurlarni vujudga keltirish va real hayot
xakikatini inikor ettirish;
2
Иктибос: Каримов И. Юксак маънавият - енгилмас куч. Тошкент. Узбекистон. 2008. 69 б.
san’at asariga ongli dunyoqarashga asoslangan ijod erkinligini, mustaqil fikrlash hamda
zamon bilan hamnafaslik ruxini sing`dirish;
-
yangilanayotganhayot jarayonlariga yaqinlashish va uning ilgor tomonlarini yoritish
hamda yangicha uslub va badiiy usullardan foydalanish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
