mutanosiblik, tenglik kabi tushunchalar guzallik unsurlari sifatida e’tirof qilingan. Bu borada
Aflotun - uygunlikni, Arastu - me’yorni, Avgustin - tartibni, G`azzoliy - mutanosiblikni, Navoiy -
moslikni, Kant - maqsadga muvofiqlikni guzallikning muhim unsurlari sifatida munosabat
bildiradilarBirok, mazkur unsurlar uz xolicha guzallikni namoyon etmaydi, balki voqyelikdagi
narsa-xadisalarning xolati, shakli va mazmuniga ko`ra go`zallik sifatida baxolanadilar. Masalan,
baxor faslining go`zalligi tabiatning uyg`onishi, ko`klamning yuz ochishi bilan belgilanadi. Bunda
muhim
unsur moslik tushunchasi bilan, ya’ni faslning inson manfaati va ehtiyojiga mosligi -
kunlarning isishi, atrofga yoqimli xilarning taralishi, baxoriy gullarning unib chiqishi va xakazolar
bilan ifodalanadi. Kish ham kahraton sovug`i, oppoq kori bilan uziga xos guzal fasl. Ammo kish
manzarasi baxoriy manzaraga mutlaqo moe emas.
Go`zallik ularinig bir qator
sifatlariga
ega. Tug`yoniylik, maftunkorlik,
foydalilik,
mo`’jizaviylik shular jumlasidandir.
Go`zallikning
xususiyatlari
esa kulaylik, manfaatdorlik, yoqimlilik, chiroylilik
tushunchalari bilan belgilanadi.
Unsurlar, sifatlar va xususiyatlar uyg`un bo’lgan narsa-
xodisalargina chinakam go`zallikni aks ettirishi mumkin. Zero, chiroyli narsaning sifati bizning
manfaatimiz uchun hamoxang bo’lmasa yoki bizning maqsadlarimizga mos kelmasa u xar kancha
maftunkor bo’lsa ham go`zallik bo’lolmaydi.
Shuni ta’kidlash kerakki, guzallik «chiroyli», «kurkam», «nafis», «jozibador»,
«maftunkor», «latofatli» kabi tushunchalarga nisbatan kengqamrovli va ustuvor tushunchadir.
Ayniqsa, guzallik bilan kundalik turmushimizda tez-tez tilga olinadigan «chiroylilik» tushunchasi
orasida keskin farqlar mavjud.
CHiroylilik
- narsalarning tashki kurinishini, holatini, bajarilgan ish
yoki qilingan xarakatdagi uzaro hamoxanglikni ifodalovchi tushuncha. Chiroylilik insonlarda
yokimli taassurot koldiradi, ammo ayni bir paytda usha chiroyli bo’lgan narsa- hodisa yokimsiz
holatlarni ham vujudga keltiradi. Masalan, «Bangidevona» o`simligining guli oppoq, chiroyli
bo’ladi.Ammo,
gulining xidi yoqimsiz, tanasidan sassik xid chiqadi.Su ma’noda aytishimiz
mumkinki, chiroylilik narsa hodisaning yoki shakl yoki mazmunidagi xususiyatni aks ettirishi
bilan kishida yoqimli taassurot qoldiradi. Shuning uchun ham narsa-hodisalarning fakat shakl
(tashki) yoki fakat mazmun (ichki) mohiyatiga qarab unga go`zallik iborasini ishlatish o`rinli
emas. Zero, go`zallik narsa- hodisalarning faqat bir tomoninigina aks ettirmaydi,
aksincha u
mazmun bilan shaklning uyg`unligi, mosligi, hamoxangligi, maqsadga muvofiqligi asosida
shakllanadi. Shu ma’noda go`zallik ham obyektiv ham subyektiv xususiyatga ega. Tabiat
go`zalligi obyekt (inson) va subyekt (usimlik va hyayvonot dunyosi)ning tartibi va uyg`unligiga
asoslanadi. Uyg`unlik va tartibning buzilishi esa tabiat va inson uchun zararli oqibatlarga olib
kelishini bugungi kundagi ekologik muammolar orqali ko`rishimiz mumkin.
Shaxsning ijtimoiy jarayonlar bilan bo’ladigan munosabatlarida go`zallik
nisbiylik
xususiyatiga ega bo’ladi. Bu xolat ayniksa, go`zallikning moddiy va ma’naviy qadriyatlar
tizimidagi o`rnida yaqqol ko`zga tashlanadi. Chunki, go`zallikning xar qanday taxlili
shaxsvajamiyat munosabatlari bilan murosa qilingandagina uning ijtimoiy-ma’naviy xususiyatlari
yanada oydinlashadi. SHu bois go`zallikning ma’naviy va moddiy qadriyatlar tizimidagi urniga
e’tibor qaratish maqsadga muvofiq.
Ijtimoiy taraqqiyotning turli davrlarida moddiyat tushunchasi bilan ma’naviyat
tushunchasini uyg`unlashtirish dolzarb masalalardan biri bo’lib kelgan. Turli davrlarda bunday
baxslar sof nazariy masala doirasidan chiqib xatto ma’lum bir tuzum
yoki davlatlatning asosiy
mafkurasiga aylangan. Mafkuraning ta’siri natijasida jamiyatning ijtimoiy manzarasi asosan ikki
tizimga ya’ni, moddiy qadriyatlarning ustuvorligiga qarab - materializmga, ma’naviy
qadriyatlarning ustuvorligiga qarab - idealizmga ajratilgan.
Hozirgi davr birini ikkinchisidan ustuvor bo’lishi maqsadga muvofiqbo’lmagan jarayon
ekanligini ko’rsatmokqa.Mamlakatimizning ijtimoiy soxdlarida olib borilayotgan ishlarning
asosida ma’naviylik bilan moddiylikni uyg`unlashtirish ustuvor ahamiyat kasb etadi. Zero
"moddiy va ma’naviy hayot tamoyillari bir-birini inkor etmaydi, aksincha o`zaro bog`lanib, bir-
birini to`ldiradi. Yo`ksak taraqqiyotga erishishini orzu qiladigan xar bir inson va jamiyat o`z
hayotini aynan anna shunday dialektik va uzviy boglilik asosida kurgan va rivojlantirgan
taqdirdagina ijobiy natijata erisha oladi"
2
,-degan hikmatli fikr ayni xaqikatdir.
Aytish mumkinki, nafosat falsafasining kategoriyalari orasida go`zallik o`zida ma’naviylik
bilan moddiylikni uygunlashtira oladigan kategoriya sifatida boshqa kategoriyalardan farqqiladi.
Buni kuyida kengrok izoxlashga xarakatqilamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
