7-mavzu: Buyrak. Ularning yoshga qarab o‘zgarishi. Siydik yo‘li, qovuq, siydik chiqarish kanali, ularning yoshga qarab o‘zgarishi

YURAK VA UNING ASOSIY QON TOMIRLARI TARAQQIYOTI
Yurak dastlab alohida ikkita bo'shliqqa ega bo'lgan kurtakdan rivojlanadi. Bu ikki kurtak o'zaro qo'shilib, umumiy bitta bo'shliqqa ega bo'lgan yurak hosil bo'ladi. Perikard haltasi ichida yurak tez o'sadi va natijada S-simon buraladi. Umumiy bo'shliqdan iborat bo'lgan yurak bo'lmachalari to'siq vositasida ikkiga ajraladi. Lekin bo'lmachalar orasidagi to'siq to'liq bo'lmasdan, ular orasidagi oval darcha — foramen ovale saqlanib qoladi. Umumiy bo'shliqdan iborat bo'lgan qorinchalar ham to'siq vositasida ikkiga ajraladi va natijada umumiy bo'shliqdan iborat bo'lgan yurak to'rt kamerali holatga o'tadi. Asosiy qon tomirlar taraqqiyoti filoginez taraqqiyotiga mos ravishda boshlanadi. Filogenezdagi jabra ravoqlari, qisqa muddatda ontogenezda ham uchraydi. Taraqqiyotning boshlang'ich davrida (3 haftalik davrda) umumiy yurak bo'shlig'idan arterial poya — truncus arteriosus chiqadi. Bu arterial poya ikkita ventral (o'ng va chap) aortaga ajraladi. O'z navbatida har bir ventral aortadan jabra ravoqlariga mos kelgan 6 ta jabra ravog'i arteriyalari ajraladi. Har bir ravoq arteriyalari orqa tarafda dorzal aortaga davom etadi. O'ng va chap dorzal aortalar pastroqda o'zaro qo'shilib, umumiy dorzal aortani hosil qiladi. Natijada jabra ravoqlari sohasida juft ventral aorta, 6 juft arterial ravoqlar vositasida juft dorzal aortalariga quyiladi. Yurakdan chiqayotgan truncus arteriosus poyasi frontal tekislikda bo'linib, oldingi (ventral) sohada joylashgan o'pka arteriya poyasi — truncus pulmonalis ga va orqa (dorzal) sohadagi ko'tariluvchi aorta — aorta ascendens ga ajraladi. VI jabra arteriyalari o'pka arteriya poyasi bilan bog'lanib, o'pka darvozasiga kiradi. U chap tarafdagi bog'lanishini saqlab qolib, o'pka poyasini va aortani o'zaro qo'shuvchi arteriya nayi — ductus arteriosus ga aylanadi. IV arteriya ravog'i har ikki tarafda saqlanadi, lekin har bir tarafda o'ziga xos arteriyalar hosil bo'ladi. Chap tarafdagi IV arteriya ravog'i, chap ventral aorta va chap dorzal aorta bilan birgalikda aorta ravog'i — arcus aortae ni hosil qiladi. O'ng tarafdagi ventral aorta yelka-bo'yin poya — truncus brachiocephalicus ni hosil qiladi. O'ng tarafdagi IV arteriya ravog'i yelka-bo'yin poyadan ajraluvchi o'ng o'mrov osti arteriyasi — a.subclavia dextra ni tashkil etadi. Chap o'mrov osti arteriyasi — a.subclavia sinistra esa chap dorzal aorta hisobiga hosil bo'ladi. Har ikkala tarafda III va IV arteriya ravoqlari orasidagi dorzal aorta atrofiyaga uchraydi. O'ng tarafdagi dorzal aortaning IV ravog'idan pastki qismi ham atrofiyaga uchraydi. Har ikkala tarafdagi ventral aortaning III va IV ravoqlar orasidagi qismi umumiy uyqu arteriyasiga aylanadi (a.a.corotides communes). Natijada. o'ng umumiy uyqu arteriyasi yelka-bo'yin poyasidan ajralsa, chap umumiy uyqu arteriyasi aorta ravog'idan chiqadi. Ventral aortalarning III ravoq arteriyalari va dorzal aortaning III ravoqdan yuqori qismi ichki uyqu arteriyalariga aylanadi.