7-mavzu: Buyrak. Ularning yoshga qarab o‘zgarishi. Siydik yo‘li, qovuq, siydik chiqarish kanali, ularning yoshga qarab o‘zgarishi

Topografiyasi. Buyrak usti bezlari buyrakning yuqori uchi va qisman medial qirg'og'iga biriktiruvchi to'qima vositasida birikkan boladi. U IX ko'krak umurtqasi ro'parasida yog' qavat ichida joylashgan. Shu bilan bir qatorda bezlami buyrakni o'rovchi parda — fascia renalis o'rab turadi. O'ng buyrak usti bezi jigarning orqa yuzasiga tegib turadi va qorin parda bilan o’ralmaydi. O'ng tomondan v.cava inferior bilan chegaralanadi. Chap buyrak usti bezining oldingi yuzasini qorin pardaning vistsiral qavati o'rab turadi. Bez oshqozonning kardial qismiga, taloqga, oldingi yuzasining kaudal qismi oshqozon osti bezining dumiga tegib turadi. Buyrak usti bezi tuzilishi va vazifasi jihatdan murakkab a’zo bolib, organizmning hayoti va faoliyati uchun katta ahamiyatga ega.
Bezning po'stloq qismida 40 dan ortiq kortikosteroid gormonlar ishlab chiqarilishi aniqlangan. Gormonlarning umumiy ta’sirining xususiyatlari;
1. Organizmda oqsil, yog‘ va uglevodlar almashinuvini boshqaradi:
2. Organizmda mineral tuzlar almashinuvini boshqarib turadi:
3. Organizmda boladigan yalliglanish jarayonlarini oldini oladi va unga qarshi kurashadi (gidrokortizon).
4. Mushaklar ishi paytida to'qimalarga va qonga ishlab chiqariladigan toksinlarni neytrallaydi.
Bezning miya qismida ishlab chiqariladigan adrenalin gormoni ta’sirining xususiyatlari:
1. Glikogenni parchalanishini kuchaytirib, jigardagi va mushaklardagi glikogen zahirasini kamaytiradi;
2. Yurakning ish faoliyatini tezlatadi;
3. Teri va ichki a’zolardagi arteriolalami toraytirib arterial bosimni oshiradi;
4. Oshqozon va ichaklar devoridagi silliq mushaklarning ishiga ta’sir etib, ulaming ish faoliyatini susaytiradi;
5. Bronxlardagi mushaklarning tonusini bo‘shashtiradi va bronx yo'llarini kengaytirishga olib keladi;
6. Ko'z qorachig'ini kengaytiradi;
7. Teridagi silliq mushaklami qisqartirib uni bujmaytiradi (tovuq badan);
8. Ko'ndalang targ'il mushaklarning ish faoliyatini oshiradi;
9. Nerv oxirlaridagi retseptorlaming qo'zg'alishini kuchaytiradi.