Oqsillarning kislotali gidrolizi

OQSILLARNING KISLOTALI GIDROLIZI
Gidroliz - murakkab moddaning oddiyroq tarkibiy qismlarga bo'linishi, bog'lanishning uzilish joyiga suv qo'shilishi bilan bog'liq jarayon hisoblanadi. Amaldagi katalizatorga qarab gidroliz jarayoni kislotali, ishqoriy va fermentativ gidrolizlarga farqlanadi. Oddiy oqsil gidrolizida faqat aminokislotalar yakuniy mahsulot hisoblanadi (1-rasm). Organizmda oqsil gidrolizi doimo ovqat hazm qilish jarayonida ham, proteolitik (oqsilsimon) fermentlar ta'sirida hujayra faoliyatida ham sodir bo'ladi.


1-rasm. Oddiy oqsillarning gidroliz natijasida parchalanishi
Yuqorida aytib o'tilganidek, oqsillarni parchalash uchun kislota gidrolizi asosan (konsentrlangan xlorid va sulfat kislotalar bilan), kamroq ishqoriy gidrolizdan foydalaniladi va ikkala holatda ham aminokislotalar hosil bo'ladi. Oqsillarning fermentativ parchalanishi juda samarali. Hayvon tanasining oqsillarni gidroliz qila oladigan fermentlari uch guruhga bo'linadi(2-rasm).

Oqsillarning kimyoviy gidrolizi kislotali yoki ishqoriy muhitda amalga oshirilishi mumkin. Kislota bo'linishi odatda afzaldir, chunki ishqorlar ta'sirida oqsil tarkibidagi ko’plab sonli aminokislotalar o’zgarishga uchrashi kuzatilgan.
Oqsillarning kislotali gidrolizi bo'yicha dastlabki tajribalar 1820 yilda amalga oshirilgan bo’lsa, aminokislotalar tahlili esa birinchi marta 1950-yillarning boshlarida 6M HCl yordamida110^o C haroratda kislorodsiz muhitda 22 soat davomida kislota gidrolizi ishlab chiqilgan. Oqsillarning kislotali gidrolizi bo'yicha eng qadimgi tajribalar 1820 yilda Anri Brakonnot tomonidan ijro etilgan bo’lib, jelatin, jun va mushak tolalari konsentrlangan sulfat kislota bilan gidrolizlangan. Aminokislotalarni gidroliz tahlili dastlab Mur tomonidan 1950-yillarda ishlab chiqilgan.
Proteinning kislotali gidrolizlanishi jarayonida ba'zi aminokislotalar o’zgarishga uchraydi: triptofan to'liq yo’q bo’lib ketadi va serin, treonin, sistin, tirozin, fenilalanin – qisman o’zgarishga uchraydi. Biroq, bu aminokislotalarni yo'q bo’lish foizi kichikdir. Proteinning ishqoriy gidrolizi bilan aminokislotalarning kuchliroq yo'q qilinishi qayd etiladi. Protein gidrolizatlari dorivor preparatlar sifatida ishlatiladi.
Kislota gidrolizi jarayonida oqsillar avval yuqori molekulyar og'irlikdagi peptidlarga, so'ngra past molekulyar og'irlikdagi peptidlarga, dipeptidlarga va oxirida aminokislotalarga parchalanadi.
Proteinning toʻliq gidrolizi eritmani dumaloq tubli kolbada havo sovutgichli xlorid yoki sulfat kislota ishtirokida koʻp soat qaynatish orqali boradi.
Kerakli asboblar va reaktivlar:
1) tuxum oqi eritmasi; 2) HCl, kons.; 3) NaOH, 10%; 4) H₂SO₄, 1%; 5) havo sovutgichli dumaloq tubi kolba; 6) asbest to'rli elektr pechka; 7) tripod.
Ishning borishi:
Gidroliz uchun tuxum oqining 20 ml eritmasi va 5 ml konsentrlangan xlorid kislotasi dumaloq tubli kolbaga solinadi, kolba uzun shisha nay tiqin bilan yopiladi va asbest to‘rli stendga mahkamlanadi. Tayyorlangan tarkib 45-90 daqiqa davomida (qoralama ostida) qaynatiladi. Natijada oqsilda dastlabki gidroliz reaksiyalari namoyon bo’ladi. Ushbu gidrolizatdan Biuret reaksiyasi yordamida oqsil parchalanishining oraliq mahsulotlarini topib olish uchun Biuret reaksiyasi o’tkaziladi.
Oqsil miqdorini Biuret usuli bo’yicha aniqlash
Uslubning mohiyati: Ishqoriy muhitda mis ionlari oqsil molekulasining peptid bog`lari bilan reaksiyaga kirishib, ko’k – binafsha rang beruvchi kompleks hosil qiladi. Rangning intensivligi oqsil miqdoriga to’g`ri proportsional bo’ladi.
1. Oqsil (albumin, pepsin, kazein) ning 1% li NaCl dagi standart eritmasi 10 mg/ml.
2. Biuret eritmasi: 0,15 g CuSO₄ ^.5H₂O va 0,6 g NaKC₄ H₄O₆^.4H₂O (segnet tuzi) 50 ml 1% li NaOH qo’shib distillangan suv bilan 100 mlga keltiriladi. Eritma polietilen idishda saqlanadi.
3. 1% li NaCl.
Kalibirlash egri chizig`ini tuzish. Buning uchun 10 ta probirkaga standart eritmadan 1 mg dan 10 mg gacha miqdorida qilib solinadi. Hamma probirkadagi eritma 1% li NaCl bilan 1 ml gacha keltirilib, unga 8 mldan Biuret eritmasi qo’shiladi. Nazorat sifatida oqsil eritmasi o’rniga 1ml 1% li NaCl olinadi, aralashmalar chayqatib xona haroratida o’lchanadi. Olingan natijalar asosida grafik tuziladi. Bunda ordinata o’qiga 540 nm dagi SF ko’rsatkichi, abtsissa o’qiga esa oqsilning mg/ml miqdori qo’yiladi.
Oqsil miqdorini aniqlash. Tekshirilayotgan eritmada oqsilning miqdorini aniqlash uchun 1 ml oqsil eritmasiga 8 ml biuret reaktivi qo’shiladi va 30 daqiqa xona haroratida saqlangach optik zichligi aniqlanadi. Oqsil miqdori kalibrlash egri chizig`iga ko’ra topiladi.
Biuret reaksiyasi jarayonida oqsil parchalanishining oraliq mahsulotlari - peptonlar pushti yoki qizil rang, oqsillar esa ko'k-binafsha rang beradi.