7-ma’ruza: bipolyar tranzistorlarning ishlash prinsipi. Zonaviy diagrammalar. Baza, emitter va kollektor toklarini hisoblash. Emitter va kollektor o‘tishlarning effektivligi. Tok bo‘yicha kuchayish koeffitsienti

3.6-rasm. Umumiy emitter sxemasida ulangan tranzistorning chiqish (a) va kirish (b) xarakteristikalari (tavsiflari)
Bu hol quyidagicha tushuntiriladi. Emitterli p-n o‘tishga to‘g‘ri siljish kuchlanishi, kollektorli o‘tishga teskari kuchlanish berilganda, tranzistorning baza sohasi bo‘yicha asosiy bo‘lmagan zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi taqsimoti deyarli chiziqli bo‘ladi(3.7-rasm). Agarda, emitter toki o‘zgarmasa (I_econst), u holda bazaga purkalgan kovaklar konsentratsiyasining gradienti o‘zgarmay saqlanadi. Kollektordagi teskari kuchlanish ortishi bilan, kollektorli p-n o‘tishdagi hajmiy zaryad qatlami kengayadi. Bu holda baza sohasi kengligi kamayadi. 3.7-rasmdan ko‘rinadiki, zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi gradienti faqatgina emitter o‘tishda tashuvchilar konsentratsiyasining kamayishi holidagina doimiy saqlanadi. Bu hol emitterdagi kuchlaninshning kamayishi va xarakteristika (tavsif) ning chapga siljishiga mos keladi. Bundan tashqari, kollektorda teskari kuchlanish kovaklar konsentratsiyasining kamayishiga olib keladi. Emitterdan bazaga o‘tayotgan kovaklar oqimi bazadan emitterga yo‘nalgan qarama-qarshi oqimdan ko‘p. Emitter o‘tish orqali o‘tayotgan tok unda biror manfiy kuchlanish mavjud bo‘lgandagina nolga teng bo‘ladi. Umumiy baza sxemasi bilan ulangan tranzistor xarakteristikalari (tavsiflari) to‘plami 3.6-rasmda keltirilgan. Undan ko‘rinadiki, emitter toki nolga teng bo‘lganda (I_e0), tranzistorning xarakteristikasi (tavsifi) teskari yo‘nalishda siljitilgan p-n o‘tish voltamper xarakteristikasi (tavsifi) ga o‘xshash. Kollektorda kuchlanish ortishi bilan kollektor toki ortadi. Yuqorida aytilganidek, kollektorda teskari kuchlanish ortishi bilan baza sohasining kengligi kamayadi. Bunda bazaga purkalgan kovaklarning emitterdan kollektorga borish yo‘lida rekombinatsiyasi ehtimolligi kamayadi. Shu sababli, emitter toki o‘zgarmas bo‘lganda (I_econst), kollektorga yetib boradigan kovaklar toki, kollektor kuchlanishi ortishi bilan ortishi kerak.