7-ma’ruza: bipolyar tranzistorlarning ishlash prinsipi. Zonaviy diagrammalar. Baza, emitter va kollektor toklarini hisoblash. Emitter va kollektor o‘tishlarning effektivligi. Tok bo‘yicha kuchayish koeffitsienti

h-parametrov sistemasi. h-parametrlar sistemasida bog‘liq bo‘lmagan o‘zgaruvchilar (erkin) sifatida i₁ kirish toki va u₂ chiqish kuchlanishi olinadi. Bu holda (3.33) tenglamaga muvofiq kirish kuchlanishi va chiqish toki quyidagicha yoziladi:

u₁ q h₁₁i₁ + h₁₂u₂ (3.36)

i₂ q h₂₁i₁ + h₂₂u₂

bu yerda:

h₁₁u₁i₁-(du₂0 bo‘lganda) chiqishda qisqa tutashuv bo‘lganda tok uzatish koeffitsienti.

h₁₂u₁u₂-(di₁0 bo‘lganda) o‘zgaruvchan signalda o‘lchangan chiqish o‘tkazuvchanligi.

3.13-rasm. h-parametrlar sistemasi uchun tranzistorning ekvivalent sxemasi
h₂₁i₂i₁-(du₂0 bo‘lganda) chiqishda qisqa tutashuv sodir bo‘lgan holda o‘zgaruvchan signalda o‘lchangan kirish qarshiligi.

h₂₂i₂u₂-(di₁0 bo‘lganda) o‘zgaruvchan signalda o‘lchangan chiqish o‘tkazuvchanligi.

Misol tariqasida 6 jadvalda ba’zi kam quvvatli tranzistorlarning h parametrlari keltirilgan.
6-jadval

Parametr	GT 322A	KT315A	GT108B	KT342A	KT358V
h11b	30	7	15	40	20
h12b	6^.10^-5	2^.10^-3	0.5^.10^-3	0.2^.10^-3	0.1^.10^-3
h21e	50 - 70	70 - 90	60 - 80	300 - 500	200 - 280
h22b	1.0	3.0	3.3	0.3	3

Bipolyar (ikki qutbli) tranzistorlar asosiy xosalarini aniqlash uchun differensial parametrlarning qo‘llanilish imkoniyatlarini qarab chiqamiz. Buning uchun g-parametrlar sistemasidan foydalanamiz:.

i₁ = g₁₁u₁ + g₁₂u₂

i₂ = g₂₁u₁ + g₂₂u₂

Faraz qilaylik, tranzistor umumiy baza sxemasi bo‘yicha ulangan.Bunday ulanishda kirish toki Ie-emitter toki,chiqish toki esa, Ik-kollektor toki hisoblanadi. Mos ravishda kirish va chiqish kuchlanishlari Ue emitter va Uk kollektor kuchlanishlari hisoblanadi. Yuqorida ko‘rsatilgan tok va kuchlanishlarni hisobga olib, g-parametrlar sistemasini quyidagicha yozamiz:
(3.37)

Differensial parametrlar - bu o‘zgaruvchan signaldagi parametrlardir, ya’ni kattaliklarning kichik o‘zgarishi ekanligini hisobga olib, umumiy baza sxemasi orqali ulangan tranzistorning kirish o‘tkazuvchanligi quyidagicha yoziladi:

(3.38)
bu yerda Ie–tokning elektron va kovak tashkil etuvchilari yig‘indisiga teng bo‘lgan emitterning to‘la toki. Emitter tokining kovakli tashkil etuvchisi (3.16) ifoda yordamida yoziladi, elektron tashkil etuvchisini esa quyidagi ifoda yordamida aniqlash mumkin:

(3.39)
(3.16) va (3.39) ifodalarni (3.38) munosabatga qo‘yib, quyidagini olamiz:
(3.40)

Mos ravishda g₂₁ uchun quyidagi ifoda topiladi:

(3.41)