7 – Mavzu: Gidrosfyera. Tabiatda suvning roli va ahamiyati. Oqava suvlar va ularni tozalash usullari. Ma’ruzaning rejasi

Suv resurslari zahirasi va ularning geografik joylashishi
Biosfyeradagi suv resurslarining zahirasi juda katta bo‘lib, u qariyb 1,5 mlrd. km³ ga teng. Bu zaxiralar ikki turga bo‘linadi – asriy zaxiralar ya’ni abadiy muzliklar va qayta tiklanadigan zaxiralar ya’ni tabiatda aylanib turadigan suvlar. Yerdagi suvning bug‘lanishi va uning yog‘inlar sifatida qayta tushishi bir-birining o‘rnini to‘ldirib turadi, ya’ni suyuq holdagi suvlar tabiiy balansda aylanib turadi. Okeanlar yuzasidan yiliga 116 – 124 sm qalinlikda suv bug‘lanadi va ular yuzasiga 107 – 114 sm qalinlikda yog‘in yog‘adi , quruqlikdan esa yiliga taxminan 47 sm qalinlikda suv bug‘lanadi va 71 sm qalinlikda yog‘in yog‘adi. Dengiz va okeanlarda bug‘lanish bilan qaytib tushish o‘rtasidagi farqni daryo oqimlari tekislay boradi. Daryolardan dengiz va okeanlarga yiliga 45 ming km³ atrofida suv quyiladi.
Tabiatda suvning qattiq, suyuq va gazsimon fizik holatlarda bo‘lishi uning biosfyerada keng tarqalishiga imkon byeradi. Atmosfyeraning yuqori qatlamlaridan tortib yerning chuqur qavatlarigacha, baland tog‘ cho‘qqilaridan chuqur dengiz va okeanlargacha hamma yerda suv muhitini uchratish mumkin. Biosfyeradagi suv resurslarining zaxirasi juda katta bo‘lgani holda, ularning 96,5% Dunyo okeani suvlariga to‘g‘ri keladi. Bu suvlar o‘ta sho‘rligi sababli ulardan amalda kam foydalaniladi (jadval*).
Yer yuzidagi suvlarning umumiy zaxirasi

Gidrosfyera qismlari	Suvning hajmi (km^3)	Umumiy hajmga nisbati (%)
Dunyo okeani	1338500000	96,5
Muzliklar va qor suvi	24064100	1,74
Yer osti suvlari	23700000	1,71
Tuproq namligi	16500	0,01
Ko‘llar va suv omborlari suvi	176400	0,013
Botqoqliklar suvi	11470	0,0008
Daryolar suvi	2120	0,0002
Tirik organizmlardagi biologik suv	1120	0,0001
Atmosfyera namligi	12900	0,001
Jami:	1386484600	100 (+- 0,0249)

Jadvaldagi ma’lumotlardan ko‘rinishicha, chuchuk suvning asosiy zaxirasi tabiiy muzliklarda to‘plangan. Qutb va tog‘lardagi muzliklar hajmi 25 mln km³ ga teng. Bu zaxiralardan ham amalda kam foydaniladi. Umuman olganda chuchuk suv zaxirasi uncha ko‘p bo‘lmay, uning umumiy hajmi 47,97 km³ yoki gidrosfyeraning atigi 3,4% ga teng. Inson uchun kundalik turmushida bevosita foydalaniladigan chuchuk suv - bu daryo suvlari bo‘lib, ularning hajmi 2120 km³, yoki chuchuk suv zaxirasining 0,004% ni tashkil qiladi (jadval*).