7 – Маъруза: Суғориш тизимларида сув ўлчаш Режа

Шўр доғларни ювиш ва ўзлаштириш

Суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолати ёмон бўлган баъзи хўжаликлардага шўр доғлар умумий экин майдонларига нисбатан 20-25 фоизни ташкил этади. Агар шўр доғларга қарши кураш олиб борилмаса, у ерларда туз тўпланиши ва шўр доғлар янада кўпайиши мумкин. Натижада пахта ҳосили камаяди, меҳнат сарфи ошади.

Рельефига қараб: 1) дўнг, 2) чуқур, 3) ясси доғлар бўлиши мумкин.
Ясси ҳамда чуқур доғлар кўпинча механик таркиби оғир, тузилиши жиҳатидан қаттиқ тупроқларда учрайди. Бундай ерларда, одатда, экин униб чиқмайди, униб чиққани ҳам шўрхок ўтлар орасида қурийди. Бундай шўр доғли ерлар, одатда, текис ва кўпиича бир метрли қатлами кучли шўрланган бўлади.
Дўнг доғлар асосан механик таркиби ўртача ва енгил тузилган юмшоқ тупроқли ерларда учрайди. Уларни одатда шўрхок ўтлар қоплаган бўлади, бутунлай сув чиқмайдиган ёки қийинчилик билан чиқадиган баланд рельефли ерларга тўғри келади. Бундай ерларда тузнинг кўп қисми тупроқнинг устки горизонтларида бўлади.
48-жадвал
Шўр доғлардаги тупрокларда хлорнинг таркиби

Тупроқ горизонти, см	Тупроқдаги хлор				1943 йилга нисбатан, процент ҳисобида
	1943	1944	1945
0-20 20-40 40-60 60-80 80-100 0-100	0,159 0,101 0,089 0,089 0,085 0,093	0,201 0,201 0,080 0,065 0,080 0,125	0,324 0,201 ОД 37 0,200 0,080 0,176	204,0 288,0 154,0 225,0 94,2 189,2

Текширишнинг кўрсатишича, дўнг шўр доғлар кўринадиганига қараганда кўпроқ ўринни эгаллар экан. Шунинг учун ҳам экин майдонларида доғ яққол кўриниб турадиган жойлардагина эмас, шу билан бирга, билинар-билинмас доғли жойларида ҳам кўрилди.

Хийла енгил, юмшоқ тупроқлардаги дўнг доғлар ер текислаш ва шўр ювиш йўли билан йўқотилади.
Механик таркиби енгил ва ўртача бўлган тупроқли доғларнинг 0-100 см қатламида 0,10-0,20 ва 0,20-0,30 фоиз хлор бўлганда, умумий шўр ювиш нормаси биринчи ҳол учун 3000-5000 м³ /га, иккинчи ҳол учун 5000-7000 м³ /га. Механик таркиби оғир ва зич тупроқларни ювиш нормаси тегишлича 4000-7000 ва 7000-10000 м³ /га гача етади.
Агар доғлардан ташқари қолган майдонлар ҳам озгина шўрланган бўлса, унда ер текисланиб, ўғитланиб бўлгандан кейин полларга бўлинади. Шўр ювиш доғлар бор жойдан бошланади. Уларнинг шўрланиш даражасига қараб бир неча марта сув берилади, ундан кейин охирги марта барча майдон бўйлаб сув қуйилади ва яхшилаб ювилади.