62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

Figür 
3
). Plan özellikle Marmara Denizi’nin kuzeydo-
ğu sahillerindeki sanayi koridorunu kapsayan ve 
İstanbul, Kocaeli ve Sakarya illerini içeren Doğu 
Marmara Alt Bölgesi’ne odaklanır. Plan doğu-
daki sanayi koridorunun hızlı gelişimini öngör-
müştür ve İstanbul üzerindeki kentleşme baskı-
sını azaltabilmek için Doğu Marmara Alt Bölge-
si’nde alt merkezler önermiştir.
Doğu Marmara Planı İstanbul’un sanayi 
desantralizasyonu ile birlikte Türkiye’de ilk 
organize sanayi bölgesinin inşasını önerdi. Bun-
lara paralel olarak 1966 yılında Mudanya yolu 
civarında bir endüstriyel bölge inşa edildi; kent-
te otomotiv endüstrisi gelişti (Tekeli, 2008). 
Turgut Cansever’e (1998) göre bu plan OECD 
ve Birleşmiş Milletler tarafından destekleniyor-
du ve alanında yetkin akademisyenlerin desteği-
ni almıştı. Plan 1963’te kabul edildikten sonra 
Devlet Planlama Teşkilatına sunuldu. Ancak 
DPT bu planı benimsemedi ve plan daha sonra 
daha küçük ölçeklerde gerçekleştirilecek planla-
ra rehberlik eden bir çalışma olarak kaldı. Can-
sever’e (1998) göre bu bütüncül çalışmadan 
sonra İstanbul planlaması üzerine girişimler 
metropoliten ölçeğe odaklandı ve 1965 yılında 
açılan İstanbul Nâzım Plan Bürosu İstanbul’un 
metropoliten alanı ile sınırlı çalışmalar yürüttü.
Birinci Kalkınma Planı’nın ithal-ikameci 
politikaları ile örtüşen şekilde Doğu Marmara 
Ön Planı İstanbul ölçeğinde kamu yatırımları-
nın kısıtlanmasını önerdi. Bu öneri hızlı büyü-
yen şehirde önemli altyapı sorunlarına neden 
oldu. Yetersiz kanalizasyon sistemi, kronik su 
kesintileri ve buna bağlı ortaya çıkan hastalıklar 
gündelik hayatın bir parçası haline geldi. Kötü-
leşen halk sağlığı problemlerini tartışmak için 
1971’de Dünya Sağlık Örgütü İstanbul’un su 
yönetimi ile ilgili kapsamlı bir nâzım plan hazır-
landı. 
Damoc Master Plan and Feasibility Report 
for Water Supply and Sewerage for the Istanbul 
Figür 2. Piccinato Planı: 
Marmara Bölgesi Yol 
Şebekesi ve Yerleşmeler 
(Rete stradale e 
insediamenti nella regione 
di Marmara), © The Luigi 
Piccinato Archive 
(ALP_01.02_180_002).

---

96 
mimar•ist 2018/2
KENT
Region 
(Damoc İstanbul Bölgesi’nin Temiz Su 
ve Kanalizasyon Fizibilite Raporu ve Nâzım 
Planı) isimli plan İstanbul’un güncel kanalizas-
yon şebekesinin temelini oluşturur.
Dünya Bankası’nın sponsor olduğu diğer bir 
metropoliten çalışmaya 1973 yılında başlandı 
(Cansever, 1998). Bu plan önce Wilhelm Molt-
ke tarafından yönetiliyordu ancak 1974 yılında 
başına Turgut Cansever getirildi (1998). Can-
sever metropoliten planlamayı ve sorunlarını 
bölgesel ölçekte ele aldı (1998).
“Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin Kade-
melenmesi” isimli çalışma DPT tarafından 
1982’de başlatıldı ancak bu çalışma hiçbir 
zaman dikkate alınmadı (Tekeli, 2011). 1975 
yılında İzmit’in belediye başkanı Erol Köse’nin 
öncülüğünde Marmara ve Boğazları Belediyeler 
Birliği kuruldu. Bu kuruluş negatif dışsallıklara 
karşı bir duyarlılık geliştirdi ancak birlik metro-
politen alan problemleri yerine bölgesel prob-
lemlere odaklandı ve mevcut koordinasyon 
problemlerini çözmekte yetersiz kaldı (1994). 
Benzer bir şekilde 1979’da İstanbul Belediyeler 
Birliği kuruldu (1994). Ne var ki 1980 darbe-
sinden sonra bütün belediye meclisleri feshedil-
di (1994).