62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

KENT
Sonuç
Bu yazıda Cumhuriyetin erken yıllarında 
İstanbul’un kentleşmesini çok ölçekli yakla-
şımlarla ele alan planlardan başlayarak, kenti 
çevreleyen mega ölçekli projeleri destekleyen 
güncel düzenlemelere kadar İstanbul’un 
kentsel gelişimini bölgesel ölçekte değerlen-
diren veya etkileyen planlar, kurumlar ve 
kanuni düzenlemelere yer verildi. Bahsedilen 
süreçler sorumluluk alanlarının belirsizleştiği, 
merkezileşme ve merkezsizleşme süreçlerinin 
birbirini takip ettiği çalkantılı bir kentsel 
planlama ve idare tarihine işaret etmektedir. 
Bu çalkantılı tarih aynı zamanda bölge kavra-
mının dünya çapında ilgi odağı olduğu ve 
unutulduğu dönemler ile de paralellik göster-
mektedir. Örneğin 1960’larda bölge kavramı-
nın popülerleşmesi ile Marmara Bölgesi üze-
rine yapılan çalışmalar artış göstermiştir. Ben-
zer şekilde 1980 ve 1990’larda İstanbul üze-
rine yapılmış planlama çalışmalarında metro-
politen ölçeğin bölgesel ölçeğe göre daha öne 
çıktığı görülmektedir. Günümüzde ise kent-
leşmenin hızı, ölçeği ve karmaşıklığı bölgesel 
ölçeği göz önünde bulundurmayı bir zorun-
luluk haline getirmiştir. İstanbul’un il sınırları 
içerisinde ve çevresinde gerçekleştirilen mega 
ölçekli müdahaleler ve Büyükşehir Kanunu 
gibi kanun değişiklikleri güncel idari sınırların 
geçerliliğini sorgulatmaktadır (
Figür 6
). Bu 
bağlamda 2000 sonrasında devreye giren 
İMP ve kalkınma ajansları gibi aktörler, 
“2009 1/100.000 Ölçekli İstanbul Çevre 
Düzeni Planı”, “Katılımcı Planlamada Farklı 
Bir Araç: Analitik Hiyerarşi Yöntemi ve 2010-
2013 İstanbul Bölge Planı” ve “2014-2023 
İstanbul Bölge Planı” gibi çalışmalarda böl-
gesel ölçeğe tekrar dikkat çekmişlerdir. Her 
ne kadar İMP ve İstanbul Kalkınma Ajansı 
İstanbul’un lojistik, ulaşım, tarım ve ekoloji 
gibi konularda gelişimini bölgesel ölçekte 
gündeme getirmeyi hedeflediyse de İstanbul 
ve çevresinde oluşan yeni kent ölçeğinin ulaş-
tığı hız ve kapsamın analizi konusunda yeni 
kavramsallaştırma ve temsil teknikleri gerekti-
ği açıktır. Bu yazı ise İstanbul’un kentleşme 
tarihinde rol oynamış bölgesel ölçekte planla-
rı, kuruluşları ve kanuni tasarıları tarihsel bir 
perspektifte ele alarak yeni ölçeğin kavramsal-
laştırılmasına katkıda bulunmayı amaçlanmış-
tır. 
Özlem Altınkaya Genel, Dr. Öğr. Üyesi, Özyeğin Üniversitesi, 
[e-mail]
Notlar
1. Bu alt bölgeler sırasıyla İstanbul Alt Bölgesi (TR10), 
Tekirdağ Alt Bölgesi (TR21), Balıkesir Alt Bölgesi (TR22), 
Bursa Alt Bölgesi (TR41), Kocaeli Alt Bölgesi (TR42) ola-
rak adlandırılmıştır. Bu alt bölgelerden sorumlu kalkınma 
ajansları ise İstanbul Kalkınma Ajansı (İSTKA), Trakya Kal-
kınma Ajansı (TRAKYAKA), Güney Marmara Kalkınma 
Ajansı (GMKA), Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı 
(BEBKA) ve Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) 
olarak sıralanabilir.
2. Bu konuda detaylı bir çalışma için yazarın doktora tezine 
(Altınkaya Genel, 2016) bakılabilir.
Figür 6. İstanbul ve 
Marmara Bölgesi 
ölçeğinde mega projeler ve 
kentsel alanlar (Altınkaya 
Genel, Ö., 2016; TC Orman 
ve Su İşleri Bakanlığı 
Corine Projesi; https://
megaprojeleristanbul.
com/).

---

100 
mimar•ist 2018/2