62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI
Resim 8. İTO 
Binasının Ticaret 
Üniversitesi Olarak 
Kullanıldığı Dönem 
(MSGSÜ Fotoğraf 
Atölyesi Arşivi).
Resim 9. İTO mevcut 
durum, 2018 (Fotoğraf: M. 
Kılınç, M. Gülen).
Resim 10. Üsküdar Vapur 
İskelesi eskizi (MSGSÜ 
Fotoğraf Atölyesi Arşivi).

---

Yapıda, strüktürel elemanlar, mekânsal kur-
gunun şekillenmesinde estetik bir unsur olarak 
ele alınmış, cepheler ağırlıklı olarak düşey ince 
yapı elemanlarından oluşturularak yer düzle-
minden çatı konstrüksiyonuna kadar sürekli-
lik içinde detaylandırılmış, böylelikle Boğaz’a 
açılan yapının hem strüktürel hem de görsel 
uzanımları, tasarımda ölçekler arası sürekliliği 
destekleyecek şekilde, mekânsal çerçeveyi be-
lirlemiştir (
Resim 12
). Yapı özgün tasarımında, 
Üsküdar sahilinde neredeyse sadece bir saçaktan 
oluştuğu izlenimiyle Boğaz’a açılır. Bu bağlam-
da, nokta detay ölçeğine kadar bir hassasiyet 
görülen Şahinler’in mimari dilinde, ince yapı 
öğelerinin, tasarımları açısından bütünleyici bir 
unsur olduğu bir kez daha anımsanabilir.
Şahinler’e
 
(1965)
 
göre Denizcilik Banka-
sı’nın talebi üzerine ve kontrolörlüğünde inşa 
edilen iskelenin uygulanması sırasında, maddi 
bazı olanaksızlıklar nedeniyle tasarım aşamasın-
da öngörülmeyen değişiklikler gerçekleşir: 
“...
betonarme aksam brüt beton olarak inşa edilmek 
istendiği halde yapılamamıştır. Bekleme salonla-
rının ısıtılmaması peşinen kabul edildiği halde, 
sonradan ilâve edilen ısıtıcı aparetlerle hacimle-
rin bağdaşmadığı görülmüştür.”
Maddi olanaksızlıkları artırarak yapının pro-
jelendirildiği gibi uygulanamamasına yol açan 
en önemli unsur –İstanbul Ticaret Odası’nda 
olduğu gibi– inşa sırasında zeminde yapılması 
gereken işlemlerin maliyetidir. Şahinler’in söz-
leriyle
 “inşaatta yatırımın büyük kısmı vapurla-
rın yanaşması için bir hayli derinliklere çakılan 
kazıklara ve kazıklar üzerine inşa edilen iskele 
platformuna sarf edilmiştir.”
İskelede son dönemlerde yapılan müdaha-
leler, kullanımdaki özensizlikler, yapının çevresi 
ile kurduğu ilişkiyi zayıflatmış, onu bağlamın-
dan uzaklaştırmıştır. Yapının orijinal ve bugün-
kü planı karşılaştırıldığında yapılan müdahaleleri 
görmek mümkündür (
Resim
 
13, 14
). Orijinal ve 
mevcut planda göze çarpan en büyük fark iskele 
platform sınırlarıdır. İki ana platform hem Bo-
ğaz’a, hem de yanlara doğru, orijinal plandaki-
nin yaklaşık iki katı dolgu yapılarak genişletil-
miştir. Tasarımda banka olarak düşünülen kısma 
tuvalet, arşiv ve bekçi kısımları dahil edilerek 
genişletilmiş ve Boğaz Yolcu Salonu’na dönüş-
türülmüştür. Yolcu girişlerine eklenen ‘hareket 
kulübesi’ ve bu bölümün iki tarafına yan yana 
yerleştirilen bankamatikler yapının iki cephesini 
tamamıyla kapatmaktadır. Büyük Yolcu Salonu 
bölümü ise ‘iskele amirliği’ odası eklenerek da-
raltılmış, yolcu salonunun ön tarafına yerleşti-
rilen ‘gazete büfesi’ yapının, özgün tasarımda 
Boğaz ile arasında şeffaf bir geçiş olarak kurgu-
lanan cephesini sağır bir yüzeye dönüştürmüş-
tür. Projede iki yolcu salonunun arasında yer 
alan ‘gişeler’ ve ‘idari’ kısım, tamamıyla değiş-
tirilmiş, gişeler iptal edilerek bankamatikler yer-
leştirilmiştir. Yapının bu bölümünde, yol tarafı 
cephesindeki söz konusu ekler tasarımı özgün-
lüğünden uzaklaştırmış, onun adeta yalnızca 
strüktürel bir saçaktan oluşma etkisini tamamen 
yok etmiştir. Tasarımda Beşiktaş-Boğaz Bekle-
me Salonu olarak yer alan ikinci büyük salon, 
tasarlandığı gibi yolcu bekleme salonu olarak 
kullanılmaya devam etmekte, sadece bir kısmı 
depo ve soyunma odası olarak hizmet vermekte-
dir. Projede teknik kısımların yer aldığı son bö-
lümün iç mekânları değiştirilmiş ve önüne ‘kart 
dolum cihazları’ yerleştirilerek özgün cephe 
okunmaz hale gelmiştir (
Resim
 
15, 16
). Mevcut 
durumda çatı alınlarına giydirilen tabelalar, çatı-
nın iç mekândan dışarı uzanan yüksek kirişlerini 
kapatarak, tasarımın ana unsuru olan strüktürel 
sürekliliği koparmıştır.
Türkiye Modern Mimarlık mirası yapıları 
arasında gösterilebilecek Üsküdar Vapur İske-
lesi, İstanbul Ticaret Odası’ndan farklı olarak 
gündelik yaşamın içinde yer alan, sık kullanı-
lan kamusal bir mekândır. Bu açıdan şanslı bir 
mimar•ist 2018/2
75