62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

İNCELEME
malı kapalı ibadet alanından başka, 8.000 kişilik 
bir terası ve 30.000 kişiye ibadet olanağı sağla-
yabilen bahçeleri” (Holod ve Khan, 1997: 195)
dışında işlevler barındırmamaktadır. Minaresi 
70 m yüksekliktedir (URL 1) (
Resim 2-4
). 
Cami, Pakistan’daki tarihi hiçbir camiyle 
benzerlik taşımamakla birlikte, kubbesinin biçi-
mi ve oranları ilk bakışta 1960 Roma Olimpi-
yatları için yapılmış olan, Pier Luigi Nervi’nin 
Küçük Spor Sarayı’nı (Palazzetto Dello Sport) 
çağrıştırmaktadır, hatta ondan daha büyüktür. 
Mimara göre, Nervi tasarımı gördüğünde ken-
disine, “Beni sırtımdan bıçakladın” demiştir. 
Binanın müteahhitleri mimar Chauhan’a Hin-
distan alt kıtasının en büyük kabuk strüktürü 
olan tasarımını gerçekleştirmesi için destek 
olmuşlardır (Holod ve Khan, 1997: 195).
Basık kubbesi ve çevresindeki geniş bahçele-
riyle cami, çevresindeki pek yüksek olmayan 
konutlar üzerinde ezici bir etki yaratmamakta-
dır. Nervi’ninkinden daha geniş olan beton 
kubbe, ondan farklı olarak, içte taşıyıcı strüktür 
ağını sergilememektedir (
Resim 7, 8
). Kubbe-
nin saçakları, yapıyı çevreleyen koridoru örtmek 
üzere cepheye dik kısa tonozlara dönüştürül-
müş olmakla birlikte, kubbenin oranları ve saçak 
hareketliliği gene de ilk bakışta onu çağrıştır-
maktadır (
Resim 5, 6
).
Kubbeyi destekleyen Y şeklindeki kolonlar 
kaldırılarak yapıya vernaküler bir etki katan 
câlî 
(
jali
) adı verilen, Hindistan alt kıtasında hava-
landırma amacıyla kullanılan delikli duvar ele-
manları kullanmıştır. Silindirik binayı bu ikinci 
delikli yüzeyle çevrelemek, havalandırmadan 
öteye, dışarıdaki aşırı sıcak ve güneşli ortamla 
içerinin loş ve serin atmosferi arasında bir geçiş 
alanı yaratmaktadır (
Resim 9
). İçteki silindirik 
duvarlar ise yer yer kesilerek iç mekâna geçişle 
birlikte serinlemiş hava ve yumuşatılmış bir ışık 
gelmesini sağlamaktadır. Böylece iç mekânda 
ibadete uygun dingin ve yumuşak bir atmosfer 
elde edilmiştir (
Resim 7
).
Caminin merkezi planı, yan yana dizilmiş 
kubbelerin örttüğü giriş cephesi tümüyle açık 
olan Gürkanlı camilerinden tümüyle farklıdır. 
Yerel tapınak geleneğine uyan tek özelliği geniş 
bir avlusu olmasıdır. Protokol kullanımına 
uygun geniş avluda, serinlik sağlayacak bir 
havuz bulunmaktadır (
Resim 4, 5
). Caminin 
fazla yüksek olmayan ve giriş ekseninde caminin 
arkasındaki, havalandırma amacıyla gene 
câlî
ler-
le kaplanmış minaresi, Osmanlı minarelerinin
5
bir soyutlaması görünümündedir (
Resim 10
). 
Avludaki revakların üst örtüsü kare kesimli ters 
kürelerden oluşmakta, bu da modernlik duyu-
munu artırmaktadır. Bu seçimin nedenleri kim-
liklerle ilgili bölümde tartışılacaktır.