6-mavzu. Tabiiy geografiyaning tamoyillari geografiya fani turli ko‘lamdagi hududlarni (geotizimlarni) o‘rganish davomida quyidagi tamoyillarga tayanishi va unga amal qilishi shartdir. Hududiylik tamoyili

4. Ekologik tamoyil. Ekologiya atamasi ilk bor 1866 yilda nemis zoologi Ernest Gekkel tomonidan fanga kiritilgan bo‘lib, dastlab bu atama fiziologik mazmunga, ya’ni tirik organizmlar bilan muhit o‘rtasidagi munosabatlarni bildirgan. O‘tgan asrlar davomida ushbu tushunchaning mazmun-mohiyati takomillashdi, o‘zgardi va ijtimoiylashib keldi. Hozirgi davrda ekologiya ko‘p tarmoqli, majmuali fanga aylandi. Har bir fan mutaxassisi o‘z sohasining ekologidir. Bu o‘rinda geograf - hududlar ekologi desa, o‘rinli bo‘ladi. Odatda hududlar mahalliy, mintaqaviy, global, ma’muriy, milliy ko‘lamda va mazmunda bo‘ladi. Bunda geografiyaning majmuali fan ekanligi va majmuali, sintezli yondashuv usullari asqotadi. Hududlar doirasida olib borilgan geografik tadqiqotlar ekologik chig‘iriqdan o‘tkazilmog‘i lozim. Bunday "tadqiqotlar bevosita geoekologik tadqiqotlar sirasiga kiradi. Hududlar yoki geoekologik tadqiqotlar hududni tashkil qilgan tabiiy va iqtisodiy-ijtimoiy komponentlar va eng asosiysi inson manfaatlariga qaratilmog‘i lozim. Hududlarda sog‘lom muhit yaratilmas ekan, undagi borliqni asl holda asrab-avaylab bo‘lmaydi.
5. Tasviriylik yoki kartografik tamoyil. O‘z vaqtida mashhur iqtisodiy-geograf N.N.Baranskiy: "Karta-geografiyaning ikkinchi tili", -deb aytgan edi. Ushbu xulosani bugungi kunda "Karta - haqiqat oynasi" desa, to‘g‘ri bo‘ladi (Nazarov, Halimova, 2011). Karta hududlarning kichraytirilgan nusxasi bo‘lib, hududlardagi o‘ziga xos narsa, hodisa va jarayonlar mohiyatini ochib berish imkoniyatiga ega. Har qanday geografik tadqiqot o‘zining kartografik tasviri bilan yakun topmog‘i lozim. Ana shunda geografik kartalar haqiqat oynasi hamda ilmiy-ma’rifiy asar sifatida kundalik amaliyotga xizmat qiladi.
6.Gumanitar tamoyil (insonparvarlik tamoyili).
Mamlakatimizda jadal sur’atlar bilan amalga oshirilayotgan islohotlar avvalo kim uchun? Albatta, eng avvalo inson manfaatlari uchun. Geografik tadqiqotlar insonning kundalik hayoti, uning iqtisodiy-ijtimoiy, ma’na-viy dunyosini yuksaltirishga qaratilmog‘i lozim.
N.N.Baranskiy (1881-1963) o‘z vaqtida "insonsiz geografiya"ga ashaddiy qarshi bo‘lib, "insonni unutibmiz!" deb afsuslangan edi. Geografik tadqiqotlar eng avvalo kishilarning kundalik hayotini yaxshilashga qaratilgandagina to‘g‘ri yo‘nalishga ega bo‘ladi.