6-mavzu: qishloq xo’jaligi infratuzilmasining turlari va ahamiyati

Ikkinchi guruhning tarkibiga hozirda nisbatan keng tarqalgan, tarkibida asosiy, yordamchi va xizmat qiluvchi tarmoqlar mavjud bo‘lgan xo‘jaliklar kiradi. Bu guruhdagi xo‘jaliklar tarkibida asosiy tarmoqlarning soni va ularning katta-kichikligiga qarab uchga bo‘linadi:

a) tarkibida bitta asosiy tarmoq bo‘lib, uning tovar mahsulotidagi ulushi 50 foizdan yuqori bo‘lgan xo‘jaliklar kiradi;

b) tarkibida ikkita asosiy tarmoq bo‘lib, ularning har birining tovar mahsulotidagi salmog‘i 20 foizdan kam bo‘lmay, birgalikda tovar mahsulotining yarmidan ko‘proq qismini tashkil qilgan korxonalar kiradi;

d) tarkibida uchta asosiy tarmoq bo‘lib, ular yalpi tovar mahsulotining to‘rtdan uch qismini tashkil qilgan hamda tarkibida bir nechta yordamchi tarmoqlar bo‘lgan korxonalar kiradi.

Ko‘p tarmoqli korxonalarga - tarkibida ko‘p sonli tarmoqlari mavjud bo‘lgan va yaqqol ko‘rinadigan ixtisosga ega bo‘lmagan korxonalar kiradi. Bu korxonalar tarmoqlarning kamaytirilishi va ixtisoslashtirishning chuqurlashishi natijasida ixtisoslashgan korxonalar guruhiga o‘ta boradilar.

Korxonalarda tarmoqlarni oqilona joylashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsadlar quyidagilar:

- resurs potensialidan - yer, kapital va mehnat resurslaridan samarali foydalanish;

- mahsulot birligi hisobiga minimal darajada mehnat xarajatlari va vositalar sarflab maksimal miqdorda mahsulot olishni ta’minlash;

- ishlab chiqarishning mavsumiyligini kamaytirish, yil davomida texnika va ish kuchidan to‘liqroq foydalanish;

- yil davomida aylanma vositalarning aylanishini va pul vositalarning bir tekis kelib tushishini ta’minlash va hokazo.

Korxonalarni iqtisodiy asoslangan holda joylashtirish quyidagi tamoyillar asosida amalga oshiriladi:

- bozor talabini hisobga olish. Korxonalar faoliyatini bozor talablaridan kelib chiqqan holda tashkil etish, zarar keltiradigan mahsulot ishlab chiqarishdan voz kechish;

- moddiy va mehnat resurslarini tejagan holda yalpi mahsulotni ko‘paytirish mumkin bo‘lgan mintaqada ishlab chiqarishni joylashtirish;