6-mavzu: qishloq xo’jaligi infratuzilmasining turlari va ahamiyati

Reja:

1. Korxonani joylashtirish va ixtisoslashtirish tushunchalari, ularning ilmiy asoslari.

2. Ixtisoslashtirishning shakllari va ko‘rsatkichlari.

3. Korxonalarda ixtisoslashuvning samaradorligini oshirish imkoniyatlari.

10-MAVZU: KORXONALARNING IXTISOSLASHUV DARAJASI

Korxonalarni joylashtirish va ixtisoslashtirish ijtimoiy mehnat taqsimotining turli shakllarini o‘zida namoyon etadi. Har bir korxona o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ishlab chiqarishning iqtisodiy va tabiiy jarayonlarini o‘zida aks ettiradi.

Korxonalarda ishlab chiqarishni joylashtirish ijtimoiy mehnat taqsimotini miqdor tomondan ko‘rsatib, mamlakat hududlarida joylashgan har bir korxona qaysi turdagi mahsulot yetishtirishni va ularga mos bo‘lgan xizmatni ko‘rsatishini aniqlab beradi.

Korxonalarda ishlab chiqarishni joylashtirishda quyidagi omillarga e’tibor berish lozim:

- yirik sanoat markazlari va shaharlar talabini hisobga olish;

- mahsulot yetishtirish uchun sarflanadigan xomashyo manbalariga yaqinlashtirish;

- transport vositalari hamda yo‘llar holati;

- mahsulotlarni saqlovchi, logistika xizmati ko’rsatuvchi va sotuvchi korxonalarning joylashishi va rivojlanish darajasi;

- mintaqa aholisi, mehnat resurslari, mehnat malakasi, kasbi va bo‘sh ish o‘rinlarining mavjudligi.

Korxonaning ixtisoslashuvi esa asosiy tarmoqni belgilab olish va uning rivojlanishi uchun ustuvor rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratishni nazarda tutadi. U mintaqaning ishlab chiqarish yo‘nalishini va tarmoq tarkibini tavsiflaydi.

Korxonaning tarmoq tarkibi yalpi va tovar mahsuloti tarkibida alohida tarmoqlarning salmog‘i bilan tavsiflanadi va quyidagicha hisoblanadi:

Bunda: TT – tarmoq tarkibi, foizda;

TYMQ – tarmoqlarda yetishtirilgan mahsulot qiymati;

KYaM – yalpi mahsulot qiymati.

 

Ixtisoslashtirilgan tovar mahsulotlari ishlab chiqarishning asosi hisoblanadi. Shuning uchun ishlab chiqarishning ixtisoslashtirish yo‘nalishi ularda yetishtirilgan tovar mahsulotining tarkibiga qarab aniqlanadi.