9- mavzu. ISHLAB CHIQARISHNI RIVOJLANTIRISH VA JOYLASHTIRISH MODELLARI HAMDA EKSPERT BAHOLASH USULLARI
Reja:
Xalq xojaligi tarmoqlarini rivojlantirish va joylashtirish masalalari va uning turlari.
Bir turdagi mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalarni joylashtirish va rivojlantirish modellari.
Kop turdagi mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalarni joylashtirish va rivojlantirish modellari.
Ekspert baholash usullari.
Xalq xojaligi tarmoqlarini rivojlantirish va joylashtirish masalalari va uning turlari
Ozbekiston Respublikasining iqtisodiy turli-tuman va korxonalardan iborat bolib ular respublika xududining turli joylarida faoliyat olib boradilar. Ularning samarali faoliyati respublika iqtisodiyotini asosini tashkil qiladi, shuning uchun ham ularni samarali joylashtirish va rivojlantirish doimo dolzarb muammodir. Respublikaning barcha xududlari tabiiy resurslar va ishchi kuchlariga boydir.
Iqtisodiy nazariyadan malumki har bir tarmoqning korxonalarini rivojlantirish va joylashtirishga turli xildagi omillar tasir etadi va ularni hisobga olish talab qilinadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir tarmoqning, korxonaning rivojlanishi va joylashishi uning mahsulotiga bolgan talablarning shakillanishi bilan aniqlanadi. Tarmoq sistemasini optimallashtirishda uning mahsulotiga bolgan talab bilan birga quyidagi asosiy elementlar va jarayonlarni korsatish mumkin:
-ishlab chiqarish korxonasi ishlab chiqarish asosi bolib tarmoq masalasida asosiy elementdir. Masalaning qoyilishiga qarab bu korxonalar guruxi, korxona yoki sex, uchastka bolishi mumkin;
-korxonaning faoliyat olib borish turlari bu uning ishlab chiqarish harakteristikasi bolib, ishlab chiqarish harajatlari va natijalarining miqdorini, samaradorligini bildiradi;
-transport aloqalarini amalga oshirish turlari obektdan,korxonadan istemolchilarga mahsulotni tashib ketish shartlarini harakterlaydi. Bunda yuk tashish yonalishi, transport turi va samaradorligi aniqlanadi.
Ishlab chiqarishni optimal rivojlantirsh va joylashtirish modellari tanlangan maqsad mezoniga qarab quyidagi muammolarni aniqlashga imkon beradi:
a) ishlab chiqarish korxonalarini rivojlantirish, joylashtirish va ixtisoslashtirish;
b) mavjud texnologiyalar ichidan eng samaralilarini tanlash;
v) yangi qurilish va qayta jixozlash ortasidagi optimal nisbatni tanlash;
g) transport aloqalarini aniqlash;
d) rivojlantirish uchun zarur bolgan kapital mablaglar va boshqa resurslarga bolgan talabni aniqlash va ularni samarali taqsimlash;
e) ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni samaradorligini baholash;
Korxonalarni rivojlantirish va joylashtirish modellari mazmuni, korib chiqilishi va boshqa belgilari boyicha turli tiplarga bolinadi. Iqtisodiy matematik modellashtirish nazariyasi va amaliyotiga bagishlangan adabiyotlardan quyidagi tiplari keltirilgan:
-optimallashtirilayotgan sistemani (tarmoqni) ifodalanishiga qarab bir bosqichli va kop bosqichli. Bir bosqichli masalada sistema bir butun deb faraz qilinadi va shunday holda bir model yordamida modellashtiriladi. Kop bosqichli va ular orasidagi munosabatlar bilan birgalikda optimallashtiriladi;
-tanlangan maqsad mezoniga qarab tuzilgan masala harajatlarini minimallashtirish, talabi yuqori bolgan kamyob mahsulotlarni ishlab chiqarishni maksimlashtirish, olinadigan foydani maksimallashtirish, tejamkorlik samarasini oshirish va boshqalar;
-masalaga kiritilgan yillar davriga qarab statistik va dinamik modellar;
-ishlab chiqarish usullariga va kiritilgan ozgaruvchilarning ozgarishiga qarab diskret / ozgarmovchi / va ozgaruvchi harakterli modellar;
-masalaga kiritilgan mahsulotlar va resurslar turlari boyicha bir mahsulotli va kop mahsulotli ishlab chiqarish modellari;
-ishlab chiqarish rejasiga transport omilini tasirini hisobga olish boyicha ishlab chiqarish va ishlab chiqarish-transport modellari;
-ishlab chiqarish korxonalarini qamrab olinishiga qarab bir etapli va kop etapli modellar;
-transport aloqalarini ifodalanishiga qarab ishlab chiqarish-transport masalasi turli va jadvalli modellarga bolinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |