|
Milliy o`zini-o`zi anglash – bu har qanday millatning asosiy belgilaridan biri bo`lib, u millatning hududiy birligi, tili, xo`jalik yuritish usuli, milliy xarakteri va boshqalar orqali aniqlanadi. Ayrim shaxs uchun o`zini-o`zi anglash – bu uning u yoki bu millatga mansubligini, uning tarixi, madaniyati, an`analari va urf-odatlarini anglashdir.
Bizning sharoitimizda milliy o`zlikni anglash, birinchidan, tarixni tiklash, yurtimiz qadimgi sivilizatsiya o`chog`i ekanligini bilish, xalqimizning ko`p asrlik, tarixiy hodisalarni boshidan kechirganligi, bu tarixiy davrlarda tinch yaratuvchilik mehnati ham,ko`plab urushlar chog`ida esa g`alabalar, mag`lubiyatlar ham bo`lganini, A.Temur va Bobur kabi davlat arboblarining tarixiy ahamiyati tiklanganligini anglash demakdir. Ikkinchidan, o`zini-o`zi anglash o`tgan avlodlardan qolgan ma`naviy qadriyatlarimizning tiklanishi bilan bog`liqdir. Bizning xalqimiz qadimgi va boy madaniyatga ega.Muhammad al-Xorazmiy va Ahmadal-Farg`oniy tabiatshunoslik fanlarining rivojlanishiga ulkan hissa qo`shganlar. Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Beruniy – falsafiy fikrlar rivojlanishiga, Moturidiy, Ahmad YAssaviy, Bahouddin Naqshbandiy, Najmiddin Kubro – dinshunoslikni, Alisher Navoiy va Kamoliddin Behzod adabiyot va san`atning rivojlanishiga katta hissa qo`shganlar va hokazo. Uchinchidan, o`zini-o`zi anglash va milliy ongning o`sishi milliy urf-odatlar, bayramlar va an`analarning tiklanishi bilan bog`liq. Ma`lumki, sovet davrida ularning ahamiyati erga urilgan, ular unutilgan yoki ta`qiqlab qo`yilganedi. Bundan tashqari, ko`p asrlar davomida xalqning ma`naviy hayotida muhim rol o`ynagan islom dinining tiklanishi ham katta ahamiyatga ega.
O`zbek xalqining o`zini-o`zi anglashi o`zining dunyoda o`z o`rnini, mamlakatimizning potensial imkoniyatlari va real rivojlanish istiqbollarini anglab etish bilan ham bog`liqdir. YUqorida ko`rsatilgan omillar xalqimizda hozirga va kelajakka bo`lgan ishonchni mustahkamlab, milliy g`urur, Vatanga muhabbatni, fidoiylikni uyg`otadi. SHuni ta`kidlash kerakki, o`zbek xalqining milliy o`zini-o`zi anglashi umummilliy o`zini-o`zi anglashiga qarshi bo`lmay, balki u bilan hamohangdir. Bunda O`zbekistonda istiqomat qiluvchi 100 dan ortiq millat va elatlar ko`zda tutiladi. Ularning hammasi bir xil huquqqa, o`zlarining milliy urf-odatlari va bayramlariga ega bo`lib, farzandlari o`z milliy maktablarida, milliy tillarida o`qishi, o`z ona tilidagi matbuot organlariga ega bo`lib, diniy urf-odatlarini respublikada faoliyat ko`rsatayotgan 15ta konfessiya orqali amalga oshirishlari mumkin.
SHu bilan birga milliy mafkuraning hozirgi davrdagi judda katta ahamiyatiga qaramay jamiyatning ma`naviy hayotining hamma tomonini unga kiritish mumkin emas. Mafkura va ma`naviyat bir-biridan farq qiluvchi tushunchalardir. Mafkura bu g`oyalar tizimidan iborat bo`lib, ma`lum vaqt oralig`ida u yoki bu ijtimoiy guruh va davlatning manfaatlarini, ayniqsa, siyosiy manfaatlarini himoya qiladi. Xalq ma`naviyati esa, o`zining mazmuniga ko`ra chuqur va keng tushunchadir. U chuqur tarixiy ildizlariga ega bo`lib, u yoki bu xalqning taqdiri, milliy xususiyati va mentalitetini ifodalaydi. Ma`naviyat uchta – ma`rifiy, ma`naviy va estetik asosga ega. SHuning uchun ham fan va falsafa, etika (shu jumladan diniy va dunyoviy axloq) va san`at mavjuddir. Ma`naviyatning hamma sohalari bir-biri bilan bog`liqdir. Ularning yuragi axloqiylikdir.
Ma`naviyatni tushunishning yana bir yo`nalishi mavjuddir. Odatda «ma`naviyat» tushunchasi insonning hayvondan farqini bildiruvchi aql va irodasini ifodalaydi. SHaxs irodasining ma`naviy kuchi uning qobiliyati orqali ifodalanadi. Zamonaviy mazmunda ma`naviyat – oliy ma`naviy qadriyatlar sifatida qabul qilinadi. Uning asosiy kategoriyalari Haqiqat, Ezgulik, Go`zallikdir. Ma`naviyatsizlik esa ezgu maqsad va qadriyatlarning bo`lmasligi bilan ifodalanadi.
Ma`naviy qadriyatlar stixiyali ravishda paydo bo`lmaydi. Ular ma`lum maqsadga qaratilgan, ijodiy intelektual faoliyat natijasidir. Tarixda ma`naviy ijodkorlarning uch turi shakllangan – biluvchi (mutafakkir, donishmand), avliyo, badiiy ijodkor (shoir, yozuvchi, kompozitor va boshqalar). Har bir jamiyat uchun rivojlanishining har bir bosqichida o`ziga xos ma`naviy elitasi mavjuddir. Unga nafaqat ma`lum darajadagi professionalizmgina xos bo`lib qolmasdan, unga ma`naviy xususiyatlarning elementlari – poklik, yuqori darajadagi ahloqiylik ham xos bo`ladi.
Ma`naviy qadriyatlar yaratilgandan so`ng o`zining hayotiga ega bo`ladi. Ular avloddan avlodga o`tib, yangi mazmun bilan boyib boradi. Ammo ular keng xalq ommasiga etib borgandan keyingina haqiqiy ahamiyatga ega bo`ladilar, ular hayotining bir qismiga aylanadilar. Bu esa, faqat ma`rifat orqali amalga oshiriladi. Ma`rifat ta`lim tizimi, maxsus ma`rifiy muassasalar faoliyati, san`at asarlarini va unga oid bilimlarni yoyish va tashviqot qilishorqali olib boriladi. O`zbek xalqiga chuqur ma`naviy va ma`rifiy an`analar xosdir. Ulardan mamlakatda boshlangan ma`naviy-ma`rifiy islohotlarda foydalaniladi.
O`tish davrining murakkab, ziddiyatli davrda, Respublikada ba`zi bir ma`naviy va axloqiy qadriyatlarga to`g`ri kelmaydigan salbiy hodisalar ham yuzaga keldi. Korrupsiya, poraxo`rlik, o`g`rilik, firibgarlik kabilarning ma`lum darajada rivojlanishi kuzatildi. Ayniqsa, yoshlar orasida boyishga o`ta intilish, egoizm, inlividualizm kabi illatlar tarqaldi. Bu bozor munosabatlari sharoitida ma`naviy-axloqiy qadriyatlarning jamiyat hayotida pasayishi, madaniyat va ma`naviyatning ikkinchi darajaga surilib qo`yilganini tabiiyligini bildirmaydi. Gap shundaki, birinchidan, bozor munosbatlari davlat tomonidan boshqarilib, ular zamonaviy doiraga olib kirish kerak. Bizning sharoitimizda bozor munosabatlariga o`tish deganda jamiyatning har bir a`zosini farovon yashashi uchun kerakli shart-sharoitlarni yaratish bilan birga, ma`naviyat sohasiga ham ahamiyat berishni talab qiladi. Bunday jamiyatni qurish va uning faoliyat ko`rsatishi uchun bilimli, yuqori malakali, halol, vijdonli, adolatli –umuman olganda ma`naviyatli kishilar zarur. Mamlakatimizda o`rta va oliy ta`lim kadrlarini tayyorlash, ularni yangi sharoitga moslashtirishga qaratilgan islohotlar amalga oshirila boshladi. Fan va madaniyat sohalarini, ziyolilarni hamda intellektual va ijodiy mehnat kishilarini davlat tomonidan samarali qo`llab-quvvatlash borasida ham katta ishlar qilinishi ko`zda tutilmoqda.
Sivilizasiya tushunchasi va uning tiplari. Texnogen sivilizasiyaning ustuvor yo‘nalishlari. Madaniyat va sivilizasiya mutanosibligi. Dunyo xalqlari madaniyatidagi umumiylik va farqlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
