|
3. Mavzu: Milliy tarbiya tushunchasi
Milliy tarbiya — O'zbekistonning davlat mustaqilligini mustahkamlash va amalga oshirishga tayyor farzandlarni tarbiyalab voyaga yetkazishga xizmat qiladi. Bu maqsadga erishishning o'ziga xos nazariy muammolari bor. Shulardan biri — milliy tarbiya nazariyasining asosiy qoidalari va ilmiy tushunchalari yaratilmaganligidir. Ikkinchi muammo “O'zbekiston mustaqilligini mustahkamlashga tayyor farzandlar qanday fazilatlarga ega bo'lishi kerak?” degan savolga aniq, tajribada asoslangan javoblar olish masalasidir. Bularning barchasi O'zbekiston maktablarida milliy istiqlol tarbiyasining mezonlarini ilmiy asoslash zaruratini vujudga keltirmoqda.
O'zbekiston maktablari o'quvchilarini milliy ruhda tarbiyalash mezonlari mustaqillik tufayli yanada dolzarb ahamiyat kasb etgan shaxsning milliyligiga bevosita aloqador bo'lgan fazilatlarni singdirish tamoyilidan kelib chiqib belgiladi.
Milliy tarbiya mezonlarini belgilashda mustaqil O'zbekistonning ijtimoiy buyurtmasi bo'lmish ijobiy sifatlari: milliy iftixor, vatanparvarlik, millatlararo muloqot madaniyati, milliy odob, vijdoniylik, imon-e'tiqod, milliy istiqlol mafkuraviy ongini rivojlantirish zarur. Ularning aksi bo'lgan salbiy sifatlar: milliy befarqlik, vatanfurushlik, hoyinlik, manqurtlik, millatchilik, mahalliychilik, vijdonsizlik, mafkurasizlik kabilarga nafrat uyg'otish darkor. Bu ishlarni bir-biri bilan uzviy bog'lab olib borish o'qituvchi-tarbiyachi tomonidan maxsus mezon qilib olinishi kerak.
Milliy tarbiya mezonlarini belgilashda o'quvchilarning yosh, aqliy imkoniyatlari e'tiborga olinadi. Quyida tarbiyalanuvchining milliy tarbiyalanganlik ko'rsatkichlari va mezonlarining tahminiy namunasini keltiramiz.
O'zekiston—Vatanim mening. O'zbekistonning tabiiy, ma'naviy, jug'roflya va milliy xususiyatini anglash, o'lkaning o'tmishi, hozirgi hayot va kelajagi haqida tushunchalarga ega bo'lish, O'zbekistonning, o'zbek xalqining qahramon farzandlarining xizmatlarini bilish, O'zbekiston Davlat ramzlarini bilish.
Milliy g'urur, o'zbek millatiga mansubligini anglash, ”O'zbek xalqi” tushunchasining madaniy mohiyatini tushunish, o'zini o'z millatining farzandi deb bilib, milliy burchlarini anglash, ona tilini cheksiz sevish, shu tilda to'g'ri so'zlash va fikrlash.
Milliy odob, avval salomlashib, keyin so'z boshlash, o'zbek xalqida, „yaxshi”, „yomon” deb baholanuvchi xulq namunalarini bilish, barchani „siz”lash, o'zidan katta va kichiklarni izzatlash, do'stlik burchlarini bilish, ustozlarni e'zozlash munosabati, uyat so'z, so'kinishga, odobsizlikka salbiy munosabat bildirish.
Vijdoniylik. Biror ishga qo'l urishdan avval „Bu ishimga odamlar nima deyisharkan?” degan mulohaza va andishaga borish, rostgo'ylik, yaxshi xulq va yomon xulqning farqlarini tushunish, yaxshi xulqqa ijobiy, yomon xulqqa salbiy munosabatini bildirish, ko'ngildagi gapni ochiq aytishga o'rganish.
Yoshlarimizni milliy ruhda tarbiyalashda milliy udum va odatlarimiz ham qadriyat darajasiga ko’tarilgan.
Har bir xalqning ana shu ulkan ma'naviy qadriyatlari chuqur tomir otib ketgan o'qildizlari bilan jahon madaniyatida o'ziga xos o'rin tutadi.Turkiston qadim-qadimdan hunarmandchiligi, pazandachiligi, dehqonchiligi, ilm-fani, san'ati va adabiyoti, bir so'z bilan aytganda, milliy qadriyatlarning yuksakligi jihatidan olamga mashhurdir. Mehnatsevarlik, yerga mehr qo'yish, kasbiga ixlos, mehmondo'stlik, mehr-shafqatlik, odamgarchilik, ota-onaga hurmat, kattalarni siylash, aka-uka, opa-singil, qarindosh-urug'lar o'rtasidagi mehr-oqibat, peshona teri evaziga topilgan rizq-nasibaga qanoat qilib yashash, beva-bechoralarga muruvvatlilik xalqimizga xos odatlardir. Bu urf-odat, an'ana va marosimlarda xalqimizning qator noyob fazilatlari, insonparvarlik xislatlarida milliy qadriyatlarimiz mujassamlashgan.
Odat — xalqlarning ichki munosabatlarini tartibga soluvchi mezon va an'analar majmuasi. „Odat” so'zi udum, urf, an'ana va marosim tushunchalari o'rnida qo'llaniladi.
Marosim esa odatning amaliy ko'rinishidir. O'zbek xalqi juda ham boy, xilma-xil odat va an'analarga qadriyatlarga ega.
Urf-odatlar asrlar davomida yashab, kishilarning axloqiy me'yorlariga aylangan holda, ularning qon-qoniga, xatti-harakatiga, kundalik turmush shakllariga singib ketgan.
Kishilarning o'z xalqi urf-odatlari va an'analariga amal qilmasliklari xalq qadriyatlarini bilmaslikka olib keladi. Chunki, har bir milliy urf-odatlarimiz, an'analarimiz negizida milliy ruh, ma'naviy qadr-qimmat kabi ulug' insoniy fazilatlar yotadi.
O'z qadr-qimmatini bilish kishini xudbinlikdan saqlaydi, o'zini boshqalar tomonidan kamsitilishiga yo'l qo'ymaydi. Shuningdek, o'z qadr-qimmatini, izzat-nafsini hurmat qiladigan inson o'zgalarni xo'rlamaydi, u faqat yaxshilik qilishni o'ylaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
