6. kiyimdagi dekor va tanlanadigan materiallar

4.1. LIBOS KOMPOZITSIYASINING ASOSIY PRINTSIPLARI
Kiyimning kompozitsiyasi ustida ishlovchi mutaxassisning asosiy vazifasi kompozitsiya elementlarini kompozitsion vositalar yordamida uyg’unlashtirib, kiyimning konkret vazifasi va maqsadini ifodalaydigan birikma hosil qilishdir [9].
Libos kompozitsiyasi o’z vositalariga ko’ra xilmaqxil va murakkab hodisadir. Kompozitsiya - elementlarni birlashtirish vositasi. Bunda kostyum elementlari birqbiriga bo’ysungan va birqbiriga mos tushgan, qandaydir garmonik yaxlitlik sifatida tasavvur qilinishini hisobga olish kerak. Libosda asosiy va ikkinchi darajali elementlar bo’lsa, ular orasida bo’ysunish kuzatiladi. SHaklning asosiy elementi - libosning tanaga mo’ljallangan qismi. Kiyimning asosiy qismi bilan hamma detallar birlashadi [10].
Libos shakli zstetik jihatdan savodli echim topsa (siluetlari aniq, qismlar proportsiyasi to’g’ri, detallarning ritmik tuzilishi birqbiriga mos, tanlangan ranglar libos vazifasiga mos), u maqsadga muvofiq va ifodali ko’rinadi [9]. Libos shaklini uning silueti xarakterlaydi.
SHakl geometrik qancha - shaklning uchta fazoviy koordinatalaridagi o’lcham miqdorlarining nisbati, umumiy shakl va detallari yuzasining xarakteri bilan belgilanadi.
Kiyim shaklini ko’rib chiqayotganimizdagi dastlabki taassurot shaklning xajmdorlik darajasidan, siluet va chiziqlaridan kelib chikadi. Xajmdorlik darajasi - bu uchta fazoviy koordinata bo’ylab shakл o’lchamlarining nisbatidir. SHaklning xajmdorlik darajasi bitta o’lchamli bo’lsa, chiziqli xarakterda, ikki o’lchamli bo’lsa, tekislik xarakterida, kiyim shakli uch o’lchamli bo’lsa, xajm xarakterida bo’ladi.
Buyumning xajmdorlik darajasini tanlash libosning ko’rinish va qanday maqsadga mo’ljallanganligi bilan belgilanadi. CHiziqli xarakterdagi shakl bashang kiyimlar uchun tavsiya etilsa, tekisliк xarakteridagi har kanday ishga mo’ljallangan kostyum uchun va hamma turdagi gavdalar uchun, xajm xarakteridagi shakl esa asosan bo’ychan, ozg’in gavdalarga mo’ljallangan bashang kiyim uchun tavsiya etiladi.
Kiyim shaklining tekislikka tushirilgan eng ifodali proportsiyasini kostyumning silueti deb ataladi. Odatda, kostyum shaklini asosan frontal siluetlar va kamroq holatlarda profil' siluetlar xarakterlaydi. Kostyum yaratishda uning vazifasi va undan foydalanish sharoitlarini bilish zarur. Kostyum qulay, chiroyli va amalda xizmat qiluvchi bo’lishi kerak. SHu sababli uning shakli, konstruktiv echimi, materiallar, bezaklar va rang tanlanishi uning asosiy amaliy va estetik funktsiyalariga bo’ysunadi.
Zamonaviy kostyum ko’p qatlamli. Uning alohida qismlari birqbiri bilan turlicha nisbatda bo’ladi: ba`zisi biri ikkinchisi ustiga kiyiladi va to’liq yoki qisman boshqasini ustini yopib turadi (sorochka, jilet, jaket) yoki birinqketin kiyiladi (sorochka, shortilar, golflar, kedilar). Ma`lum vaqt davomida kostyum kiyim alohida qismlari, poyabzal, bosh kiyimi va to’ldirishlarning to’g’ri tashkil etilishiga ega, ya`ni ma`lum tuzilish bilan tavsiflanadi. Tuzilishning tashqi namoyon bo’lishi kostyum shaklidir.
Kostyum kishining ma`lum sharoitlarda faoliyati va o’zini tutish xarakteri usullari to’g’risida yuzagа kelgan odatlar va tasavvurlarni hisobga olgan holda yaratiladi. Inson faoliyat sohalarining kengayishi yangi mutaxassisliklar paydo bo’lishiga olib keladi, bu esa kostyum yangi turlarini ishlab chiqilishini talab etadi, ularning shakli nafaqat qulaylik va maqsadga muvofiqlik bilan tavsiflanishi, balki estetik ifodali, insonning ushbu faoliyat to’rini qayd etishi ham kerak. quruvchilar, harbiy shifoqorlar va hokazo uchun maxsus kiyim kostyumlari misol bo’lib xizmat qilishi mumkin.
Kostyum shakli uning estetik to’g’ri echimida maqsadga muvofiq va ifodali bo’ladi: bunda siluet aniqlash, kostyum qismlari proportsional nisbatlari to’g’rililigi, detallar ritmik tuzilishi yaqqolliги, kostyum rang tuzilishining uning vazifasiga mos kelishi ko’zda tutiladi.
Kostyum shaklini uch o’lchamga ega hajmiyqfazoviy ob`ekt sifatida qarash kerak. Kostyum shaklи uning siluetini tavsiflaydi.
Kostyum shakli konstruktiv yo’llar bilan ayrim hajmlar va kostyum qismlarining tutashmasi orqalи yaratiladi. Bu tutashmalar chiziqlari konstruktiv chiziqlar deyiladi. Ular ichiga yuklash, rel'eflar, shaklning bo’linish chiziqlari va shaklning hajmini o’zgariradigan kesik va vitachkalar kiradi. Agar bu chiziqlar dekorativ bezatilsa (chok, badiiy choklar, shnur, tasma bilan va h.k.), ular konstruktiv - dekorativ chiziqlar deyiladi. Bu holda kontruktsiyaning o’zi estetik funktsiyani bajaradi.