6-bob rangli metall parchalari va chiqindilarini qayta ishlash

6.10-rasm. Minorali pech
Ajralgan issiqlik miqdori shixtani eritishga ham, eritish mahsulotlarini qizdirishga ham, bundan tashqari ruh, qo‘rg‘oshin va boshqa rangli metallarni yoki ularni birikmalarini gaz holatiga haydashga ham etadi. Pechda kuchli tiklovchi atmosfera hosil qilish talab qilinmaydi, chunki shixtaning tarkibidagi mis va boshqa metallarni ko‘p qismi erkin holida yoki qotishma holda bo‘ladi. Shixta tarkibidagi oksidlarning ko‘p qismi tez tiklanuvchi bo‘ladi.
Pechga solinadigan flyus, xom ashyo, yoqilg‘ilarni umumiy massasi 20-25 tonnani tashkil qiladi. Odatda dastlab koks, flyuslar, aylanma va mis-ruh shlaklari, latun temir-tersaklari va qirindilari, jarayonning oxirida bimetall (qo‘sh metall) va shixtani qolgan komponentlari yuklanadi. Bir tonna eritmani tayyorlash uchun 30-50 kVtsoat elektr energiya, 3-4 kg grafit elektrodlar sarf bo‘ladi.
Minorali pechlarda ikkilamchi xom ashyoni eritish natijasida qora mis, shlak va chang hosil bo‘ladi. Bu mahsulotlarni kimyoviy tarkibi 6.4-jadvalda ko‘rsatilgan. Minorali pechda eritishda hosil bo‘lgan mahsulotlar 6.5-jadval keltirilgan ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadi. Pechga solingan shixtani 30-33 foizi qora mis, 53-57 foizi shlak, 3-4 foizi dag‘al chang, 5-10 foizi mayin chang tarkibiga o‘tadi. Eritish natijasida pechga solingan misni umumiy miqdorini 98 foizi xomaki misga ajratiladi, shlakka 1,5-2 foiz, 0,2-0,4 foiz mis changga o‘tadi. Ruhni 45-55 foizi gaz holida haydaladi va ruh oksidi holatida ajratib olinadi. 12-15 foiz ruh qora mis tarkibida 30 foizdan ko‘prog‘i shlakka o‘tadi. Ruhni jarayonda isrof bo‘lishi 15 foizgacha etadi. Qora mis tarkibiga o‘tgan ruhning 85 foiz konverterlash jarayonida vazgon holida namoyon bo‘ladi. Qo‘rg‘oshinni 60-65 foiz qora misga, qolgan qismi teng miqdorda shlak va changga o‘tadi.
6.5-jadval.
Ikkilamchi xom ashyoni minorali pechda
eritishdan hosil bo‘lgan mahsulotlarni kimyoviy tarkibi

Eritish natijasida hosil bo‘lgan mahxulot-lar	Cu	Zn	Sn	Pb	Ni	SiO2	CaO	FeO	Al2O3
Qora mis	80-87	2-6	0,7-1,8	1-2	0,5-3,0	-	-	-
Shlak	0,7-0,8	6-9	0,1-0,2	0,2-0,5	0,03-0,2	23-29	8-14	35-40	9-13
Chang	10-15	25-30	0,2-0,3	3-4	-	15-20	2-3	10-12	3-5

Minora pechlarda eritishda 65-70 foiz qalay qora mis tarkibiga, 25-30 foizi shlakka, 2-4 foiz chang va gaz tarkibiga o‘tadi. Qora misni konverterlashda qalay tarkibli konvertir shlaklari olinadi va bu shlak tarkibidagi qalayning asosiy qismi tozalab olinadi.

Pechning shaxta qismida erigan eritma, pech tindirgichida tindiriladi. SHlak to‘xtovsiz shlak quyuluvchi kovshga to‘kilib turadi. Tindirilgan qora mis pech o‘chog‘idan tuynuk orqali cho‘michga chiqib turadi.
Sinflarga bo‘lingan, sifatli mis tarkibli temir-tersaklar va chiqindilarning qayta ishlash uchun xorijiy davlat korxonalari Asarko firmasi yaratgan minorali pechlarni ishlatadi. Ular qiizdirilgan havo qo‘llanib, tabiiy gazda ishlaydi. Pechga 31 dona miqdordagi gorelkalar o‘rnatilgan. Ushbu gorelkalar pech balandligi bo‘yicha to‘rt qator joylashtirilgan. Nisbatan o‘lchami katta bo‘lmagan pechlarda (balandligi 9 m, yuqori qismini diametri 1,75 m), ishlab chiqarish unumdorligi 70-75 t/soatni tashkil qiladi.